 Phóng to |
| Các ngôi sao nhạc trẻ đang phải sử dụng những bài hát với những ca từ nhàm chán - Ảnh: T.T.D. |
Hay: Cách xa từ nay xác thân hao gầy… Trách than vì ai nỡ xa nhau hoài/ Lệ rơi ướt thêm đôi mi dài. (Tình phiêu lãng).
Những “điển cố điển tích” đặc trưng cho nhạc sến tiếp tục được tái sử dụng: Ngước mắt nhìn đời, cuộc đời bạc trắng như vôi/ Cúi mặt gục đầu, nửa đời ta đã về đâu. (Sống giả).
Một bài hit trong chương trình Bài hát Việt cũng lặp lại lối diễn đạt… đã héo: Thôi yêu làm chi khi con tim quá mù lòa/ Đến với anh đêm nay nữa thôi (Đừng làm nỗi đau thêm dài).
Độ sáo rỗng thể hiện ở sự nghèo nàn, đến nỗi “nhái” lúc nào không hay. Anh giờ như cánh chim bay về nơi chốn xa và Anh giờ đây tựa như cánh chim phiêu bạt bay về phương trời xa là hai câu trong hai bài hát Chủ nhật tình yêu và Lang thang.
Có lẽ anh và em chia tay sẽ đẹp hơn nếu ta sum vầy (Yêu trong mù lòa) thật xứng đôi với Nếu anh còn yêu thương tôi, xin anh quên tôi (Dẫu tình đã xa). Tên bài hát (của cùng một ca sĩ) cũng đối nhau chan chát như Người đàn ông chân thật với Người đàn bà tự tin hay Anh chàng đẹp trai xem ra “đắt khách” thì lập tức có ngay Cô nàng đẹp gái ăn theo.
Người ấy và chính tôi trong cuộc tình chúng ta/ Em phải nhận ra một người thôi (Người ấy và tôi chọn ai). Từ “nhận ra” ở đây buộc phải hiểu là “nhận lấy”.
Và người nghe cứ thường xuyên phải châm chước cho ca từ. Chẳng hạn Em mơ một giấc chiêm bao (Cổ tích chuyện tình) hay Giọt nước mắt bây giờ không khóc (Hoài niệm) nếu hiểu đúng theo “văn bản” thì… rất khó hiểu.
Ca từ trở nên rối rắm khi cứ cố dài ra hòng vừa với nhạc: Rồi em mơ thấy, thấy anh kề bên/ Và rồi lại thấy em nằm mơ những giấc mơ buồn (Em mơ về anh);Hứa một lần nữa cố hứa một lần nữa/ Hứa cho em nghe lời anh hứa (Giờ thì anh hứa để làm gì).
Một số ít lời hát đi theo hướng hài hước không kém tiết mục “nhạc chế” của các danh hài: Có chồng hào hoa các em cũng phải đề phòng/ Bởi vì hào hoa mấy khi được tiếng thủy chung (Hào hoa).
Thật là ý tưởng lớn gặp nhau: Vì anh đẹp trai nên nhiều cô nhìn ngó thế thôi/ Chứ yêu em rồi là anh cũng sẽ thủy chung suốt đời (Anh chàng đẹp trai).
 Phóng to |
| Nhóm AXN |
Một đoạn điệp khúc tiêu biểu của nhóm này đã đạt đến mức bất cần: Mất đi người yêu anh thì sao/ Mất đi người yêu thì với anh cũng thế thôi/ Người yêu anh trên thế gian còn rất nhiều/ Người yêu anh đâu chỉ có riêng mình em. (Không yêu đừng nói lời đắng cay). Nếu không còn tên bài nào dài hơn thì kỷ lục lòng thòng thuộc về AXN với Mong người ta luôn tốt luôn yêu em!
Khi kinh tế thị trường phát triển, tiền bắt đầu xuất hiện trong ca khúc, chẳng hạn: Mà ai đâu hay khi sức hút đồng tiền đã dành đi người em (Như em từng mơ), Tiền có kiếm như nước rồi cũng sẽ trôi hết (Kiếp đỏ đen).Có những tối tôi thật không biết làm gì đây/ Tôi chẳng mong đến mai, ngày mai ơ hờ (Ngày không vội vã). Đây là những dấu hiệu cho thấy ca từ đang tiến dần đến khẩu ngữ và những tâm sự thường nhật.
Sự phát triển rầm rộ của nhạc trẻ đương thời không ngừng đòi hỏi những ca khúc mới - nghĩa là nhạc và lời phải khác nhau đủ để coi là một bài hát mới(!). Làm nhiều nhạc thì nhạc “nhái”, mà làm nhiều lời thì lời sáo, lời vô nghĩa, lời lẩn thẩn cũng nhiều.
Bên cạnh việc làm ca từ dễ dãi là cố đi tìm những cách diễn đạt mới, thậm chí khác thường để câu khách- tất nhiên người được lợi chính trong “vụ” này vẫn là ca sĩ. Hầu hết ca từ đã dẫn xuất xứ đều từ những bài hit của một số “ngôi sao trẻ”.
___________________
Nhạc trẻ: Ca từ nhạt, vì sao?
Các ngôi sao nhạc trẻ đang phải sử dụng những bài hát với những ca từ nhàm chán.
|
Hiện nay có ít tác phẩm thành công, cộng hưởng được âm nhạc hay và ca từ hay. Phần đông tôi thấy ca từ nhảm nhí hoặc cũ kĩ quá! Vẫn yêu đấy, thương đấy, khóc cười đấy, nhưng đa phần là “rỗng”, là cái vỏ được tô son vẽ phấn lộ liễu, hoặc lấp liếm bằng những phương tiện biểu hiện khác như âm nhạc, nhạc cụ, mốt quần áo, đầu tóc, hình ảnh video bắt mắt..vv. Có không ít ca khúc nhạc trẻ hôm nay thực sự là rác của xã hội, gọi là “nhạc rác” cũng được. Nguời viết ra chúng không ý thức được họ đang đi ngược lại văn minh âm nhạc cần vươn tới, hoặc họ không cần vươn tới mục tiêu nào ngoài tiền bạc. Khi họ chìm đắm trong những kỹ năng biểu hiện quá sức thô sơ mà vẫn có được nguồn lợi thì họ không thể thay đổi, không cần thay đổi. Với tôi, dạng nhạc trẻ này thiếu tính lý tuởng. Âm nhạc phải có tính nhân văn, nếu chỉ rặt toàn nhân sinh vị kỉ thì xã hội xơ cứng ngay. Nói đi thì phải nói lại, tôi thừa nhận bên cạnh sự xô bồ của nhạc rác hiện nay, cũng có nhiều tác phẩm hết sức tìm tòi và trong lành thực sự, nhưng tỷ lệ này chỉ chiếm 30-40% so với những ca khúc đáng bỏ đi... |
Những từ được quay vòng nhiều nhất đương nhiên là: anh, em, chia tay, tình, yêu, trái tim, giấc mơ, mưa, thu, lá... Vì sao ca từ Việt bấy lâu cứ quẩn quanh trong yêu đương và sự sáo mòn? Hầu hết những lý do sau đây chỉ là phỏng đoán:
Người Việt thích nghe tình khúc. Đó là thực tế đã được kiểm chứng, nên các nhạc sĩ cứ theo hướng ướt át mà viết lời. Dựa trên việc phân tích ca từ, một cuộc khảo sát mới đây (Bến Thành A&V phối hợp Vitek thực hiện) cho kết quả trong 1.000 ca khúc, lượng bài viết về tình yêu chiếm 50,38%, tình tan vỡ chiếm tới 33,45%.
Các đề tài còn lại: quê hương, tuổi học trò, gia đình, danh lam thắng cảnh, thiếu nhi…
Thói quen tư duy: Cứ lời (tình) ca là phải lãng mạn, bóng gió xa xôi - kéo dài từ thời kỳ đầu tân nhạc. Và ca khúc, nhất là tình ca cứ phải giữ một khoảng cách với đời sống.
Văn học có thể có chủ nghĩa hiện thực, ca từ thì không. Người ta nghe ca nhạc bao giờ cũng là để thư giãn, quên đi phiền muộn, cho nên ca khúc không nỡ nào đả động những ưu tư trong đời thường!
Tính kín đáo có từ nghìn xưa của người Việt và người Á Đông nói chung, miêu tả tình yêu chỉ đến… hôn môi xa là quá lắm! Từ những bản tình ca tân nhạc đầu tiên cho đến tận Mùa xuân bên cửa sổ của Xuân Hồng, đôi tình nhân mới lần đầu “hôn” trong ca khúc.
Ca khúc từng chứng tỏ khả năng to lớn trong cổ vũ quần chúng mà ca từ đóng vai trò cơ bản. Còn ca khúc đương thời dường như lại quá thiên về chức năng giải trí, lời ca “đi thẳng vào vấn đề”: Có yêu thì bảo rằng yêu, không yêu thì nói một điều cho xong (Yêu nhau ghét nhau - Vi Nhật Tảo).
Có thể nói, chưa bao giờ công chúng được yêu chiều như bây giờ, nhưng những “lời tình” nhan nhản trong ca khúc hiện nay thực ra chỉ “chiều” được một bộ phận công chúng đang tuổi vị thành niên mà thôi.
Khả năng đặt lời của nhạc sĩ chỉ đến thế! Sự này có liên quan đến tài năng, kiến thức và một phông văn hóa. Học Nhạc viện xong mải chạy sô kiếm tiền, cho nên vốn sống của nhạc sĩ, ca sĩ chỉ… toàn yêu đương. Tất nhiên đây chỉ là suy đóan. Rất có thể nhiều chủ sở hữu còn chưa muốn công bố của những ca khúc để đời.
Đời sống xã hội nói chung và của những người viết ca khúc nói riêng hiện nay đã quá đầy đủ hoặc bình lặng. Vả lại, viết tình ca cũng hoàn toàn không cần phải đi thực tế, “ba cùng” tại nhà máy nông trường như thời bao cấp.
Người viết cảm thấy không có gì bức xúc hoặc không nhất thiết phải đem bức xúc của mình vào bài hát. Có cảm giác đa số bài hát không xuất phát từ đáy lòng nhạc sĩ, hoặc đặt lời chỉ là một thao tác thủ công để hợp thức hóa giai điệu.
Vì sự thật ở VN, nếu nhạc sĩ không phải người viết ca khúc sẽ không được ai biết đến! Gần đây đã xuất hiện hình mẫu ca sĩ tự viết bài hát. Đây chính là một điều kiện thuận lợi để người nghệ sĩ dễ bề bày tỏ cái tôi nhỏ bé trong ca từ.
Sự lo xa và không nhất quán của một số cơ quan có thẩm quyền về văn hóa khi không cho phát hành ca khúc với lý do liên quan đến ca từ. Một vài ca từ trong album Nhật thực của Ngọc Đại muốn ra mắt cũng từng phải đổi lời.
Thậm chí, một số bài đã rất quen thuộc của Trịnh Công Sơn như Này em có nhớ, Ca dao mẹ, Còn mãi tìm nhau… cũng bị làm khó dễ - nguyên do có khi chỉ vì thiếu thông tin.
Về phía người sáng tác, để khỏi phấp phỏng về việc phát hành, chi cho bằng cứ đặt lời vô thưởng vô phạt cho an toàn. Và thế là cứ anh anh em em mà diễn thập kỷ này qua thập niên khác…
___________________
Một thời “nhạy cảm” với ca từ
Ở thời "nhạy cảm" với ca từ, nhiều tác phẩm giá trị đã ra đời và được khẳng định theo thời gian. Nhưng thời nay, ca khúc Việt rất hiếm ca từ hay như của Văn Cao, Trịnh Công Sơn…
Thời Tây thì đã đành, khi Lưu Hữu Phước viết ca khúc yêu nước Người xưa đâu tá liền bị sở kiểm duyệt cấm. Ngay cả khi người bạn của nhạc sĩ mách nước đổi tên thành Cầu nguyện Hai Bà và đặt lời khác thì buổi trình diễn tại giảng đường ĐH vẫn nhận được lệnh cấm trước lúc biểu diễn.
Nhạc trưởng Trần Văn Khê đã có sáng kiến cứ chơi nhạc mà không hát, “vì chỉ cấm hát lời chứ không cấm tấu nhạc”. Nhưng sau buổi đó, cả hai ông vẫn bị sở mật thám làm rầy rà. Kịch thơ Kiều Loan của Hoàng Cầm cũng bị ách lại như vậy.
Đến thời ta tuy không có chủ trương kiểm duyệt, nhưng do những ấu trĩ về chính trị của một số người nên ngay trong những ngày Nam Bộ kháng chiến, nhạc sĩ Lê Trực mang theo những bài hát của mình, trong đó có Tiếng còi trong sương đêm từ Sài Gòn ra với chiến khu, liền được nghi là “phản động”, bắt giam ngay và mất 3 tháng ròng đi “lao động cải tạo”. May có anh em đồng nghiệp phát hiện và bảo lãnh, Lê Trực mới được tha và trở về tổ quân nhạc.
Ngoài cái hận của người nô lệ da vàng, chắc cũng có cả một chút cái hận không ai hiểu lòng yêu nước của mình, Lê Trực đã lấy bút danh là Hoàng Việt Hận để sáng tác.
Sau do anh em khuyên mãi, Hoàng Việt đỡ căng đi, mới xóa chữ Hận, để lại bút danh Hoàng Việt thơm phức trong lịch sử tân nhạc VN. Sau những Lá xanh, Lên ngàn, Nhạc rừng, Mùa lúa chín, khi tập kết ra Bắc, học Trường Âm nhạc VN khóa đầu tiên, Hoàng Việt viết Tình ca mà ca từ được hoàn thiện từ những dòng tâm huyết anh viết lại cho vợ ngày chia tay ở biển Cà Mau.
Vậy mà khi Tình ca được Quốc Hương trình diễn lần đầu tiên tại HN, đã có ý kiến của những nhạc sĩ - trong đó có cả nhạc sĩ thời Tây đã bị kiểm duyệt bài hát và bị cấm kể trên - rằng ca từ bài hát có vẻ bi lụy, yếu đuối...
Vậy là Tình ca lại được lưu kho khá lâu. Mãi tới khi Hoàng Việt học Bulgary về với giao hưởng Quê hương, rồi vào chiến trường và hy sinh cuối 1967, Tình ca mới dần dà được giải tỏa theo cách “loang dần”.
Cũng thời kỳ này, trước Hoàng Việt và nặng nề hơn Hoàng Việt là Đoàn Chuẩn. Mừng HN giải phóng và góp phần kêu gọi đồng bào miền Bắc không di cư vào Nam, Đoàn Chuẩn đã viết một tình khúc về mùa xuân HN rất đặc sắc là Gửi người em gái miền Nam.
Bài hát đã được tài tử Ngọc Bảo thu thanh tại Đài Tiếng nói VN. Khi phát trên làn sóng điện, lập tức Gửi người em gái… nhận được những ý kiến phê bình rằng lời lẽ vừa ủy mị vừa vô chính trị (!), vì muốn có thống nhất thì phải đấu tranh, không làm gì có chuyện “rồi ngày thống nhất đến rất nhanh không ai ngờ” viển vông như thế.
Sự phê phán này đã khiến nhạc sĩ Đoàn Chuẩn không còn đủ cảm xúc để tiếp tục con đường sáng tác âm nhạc nữa. Ông đã dừng hẳn sáng tác.
Cũng thời kỳ này, sau Hoàng Việt, Phạm Tuyên viết hợp xướng Miền Nam anh dũng và bất khuất cho Đoàn Ca nhạc Đài Tiếng nói VN trình diễn trên làn sóng hồi mùa thu 1960. Một hợp xướng hừng hực tinh thần cách mạng như vậy mà có cán bộ lãnh đạo khi nghe ca từ Máu thắm máu kêu trả máu/ Đầu oan kêu trả đầu cũng đặt ra câu hỏi: “Cái ấy định đòi ai để trả nợ máu đây?” May cho Phạm Tuyên, ca từ nói trên là lấy từ diễn ca 30 năm đời ta có Đảng của Tố Hữu.
Cũng vì những nhận định “lửng lơ” về ca từ như thế mà Tình em của Huy Du sau công diễn cũng “bỏ xó” hơn chục năm. Cũng vì những ám chỉ ác nghiệt như vậy mà những sáng tác của Vũ Ngọc Quang như Nón bài thơ, Gửi người em gái An-giê, hay của Thái Quý như Tiếng hát trên tiền tiêu Tổ quốc đều bị liệt vào loại có vấn đề.
Vũ Ngọc Quang vì uất quá mà bỏ hẳn đam mê âm nhạc, chuyển sang dịch tiếng Pháp. Thái Quý thì từ đó ít cảm hứng đi, không thể thăng hoa như Tiếng hát trên tiền tiêu Tổ quốc được nữa.
Cũng vì những cái án không thành văn như thế mà Bài ca tâm tình người thủy thủ của Hoàng Vân - thơ Hà Nhật, đã bị cấm như cấm nhạc vàng. Hoàng Vân đã lao đao, Hà Nhật sống ở Quảng Bình còn lao đao hơn nữa suốt một thời chống Mỹ.
Sau ngày thống nhất đất nước ít lâu, thời điểm nổ ra chiến tranh biên giới, cái sự suy xét về ca từ vẫn cứ rất nặng nề, tuy không làm ảnh hưởng nhiều tới người sáng tác nhưng cũng vẫn làm họ buồn. Lại nghe những lời thầm thì về Đợi anh về của Hoàng Việt - thơ Lê Giang, Mỗi ngày tôi chọn một niềm vui của Trịnh Công Sơn và Đi qua vùng cỏ non của Trần Long Ẩn…
Đến thời kỳ Đổi mới, một loạt những sáng tác của Trần Tiến trong chương trình Trần trụi 87 đã khiến anh khá vất vả. Tất cả những ý kiến này nọ đều bắt đầu từ ca từ.
Ngay gần đây, khi chương trình Nhật thực I của nhạc sĩ Ngọc Đại ra mắt, cũng bị ách lại một số ca khúc với ca từ là thơ Vi Thùy Linh, trong khi đầy rẫy ca từ vô lối của nhiều nhạc sĩ trẻ cứ rầm rập diễu hành qua các sàn diễn và các phương tiện thông tin đại chúng.
Đến bây giờ, việc xét nét này đã bớt đi nhiều thì buồn thay cho những nhạc sĩ hôm nay, đa số họ đã không có đủ vốn văn học cần thiết để làm ca từ hay cho những thứ rock-rap mà họ đang “gào” lên có vẻ hiện đại, trẻ trung. Những nhạc sĩ đủ vốn văn học hoặc đã già, hoặc có thể đã bị những ám ảnh kia...
Và cứ thế, nhìn chung ca khúc Việt nếu không phổ hoặc phỏng thơ thì ít ai có thể tạo ra những ca từ hay như Văn Cao, Trịnh Công Sơn… Nếu có chỉ là một vài bài giữa biển ca khúc Việt mênh mông.
Tối đa: 1500 ký tự
Hiện chưa có bình luận nào, hãy là người đầu tiên bình luận