Metro An Phú quận 2, TP.HCM thu hút một lượng lớn khách nước ngoài - Ảnh: Thuận Thắng

Hơn tám tháng kể từ khi báo chí rầm rộ thông tin Công ty TNHH Metro Cash & Carry VN (siêu thị Metro) được bán cho một tập đoàn Thái Lan với giá 870 triệu USD, Tổng cục Thuế đã công bố kết quả thanh tra doanh nghiệp (DN) này với số điều chỉnh giảm lỗ, giảm khấu trừ và truy thu thuế lên đến 507 tỉ đồng. 

Trước đó trong 12 năm hoạt động tại VN, hệ thống siêu thị này có "thành tích"11 năm ròng liên tục kê khai lỗ.

Thật ra chuyện DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) kê khai lỗ, có dấu hiệu chuyển giá không phải đến bây giờ mới được đặt ra. Bốn năm trước Cục Thuế TP.HCM đã có thống kê 460 DN FDI lỗ quá vốn chủ sở hữu.

Phụ lục về số liệu quyết toán thuế của những DN có rủi ro cao trên địa bàn TP.HCM có tên của nhiều tập đoàn lớn, trong đó có Coca-Cola và Metro Cash & Carry.

Tuy nhiên mãi đến gần đây sau thương vụ chuyển nhượng đình đám Metro Cash & Carry mới bị “sờ gáy”, còn Coca-Cola đã nằm trong tầm ngắm nhưng đến nay cơ quan thuế vẫn chưa tiến hành thanh tra.

Vì sao đã nhận diện được nhưng đến nay quá ít DN FDI có dấu hiệu chuyển giá bị cơ quan thuế “sờ gáy”? Một chuyên gia có nhiều năm kinh nghiệm về thanh tra chuyển giá nói với khuôn khổ pháp luật hiện nay, cơ quan thuế gặp nhiều hạn chế. Thông tư 66 về chống chuyển giá hiện nay cho phép cơ quan thuế so sánh giá giữa các DN cùng ngành nghề nhưng khi vận dụng lại gặp nhiều bất cập.

Dẫn câu chuyện từ thực tế, vị chuyên gia này cho biết trong những dịp ra nước ngoài ông đã tham khảo nhiều mặt hàng dệt may, da giày do VN sản xuất bán tại nước ngoài và thấy rằng giá gia công mà các DN FDI kê khai với cơ quan thuế thấp hơn rất nhiều so với thực tế.

Tuy nhiên khi về nước vị này đặt vấn đề với một số DN gia công đề nghị cung cấp giá để cơ quan thuế làm cơ sở đấu tranh với các DN kê khai lỗ nhưng nhiều DN từ chối. Cũng có trường hợp DN chịu cung cấp nhưng thông tin còn hạn chế và không đủ căn cứ pháp lý khi sử dụng. Chưa kể khó có sự tương đồng hoàn toàn của hàng hóa dịch vụ nên khó so sánh.

DN cũng nhiều mưu mẹo để đối phó. Vị chuyên gia này kể từng thanh tra một DN sản xuất nước giải khát, ban đầu cứ nghĩ là sản xuất rất phức tạp nhưng thực chất rất đơn giản, nguyên liệu chỉ gồm nước, hương liệu, đường, gas.

Không thể tin một DN kinh doanh nước giải khát mà lỗ, đặc biệt với một DN đang thống lĩnh thị phần đồ uống tại VN. Tuy nhiên câu chuyện lỗ đã kéo dài hàng chục năm mà bí quyết lỗ nằm ở hương liệu là do công ty mẹ sản xuất nên không ai biết giá. Tổng cục Thuế từng có ý định mua thông tin từ nước ngoài nhưng thị trường nước ngoài cũng không có.

Theo vị chuyên gia này, để chống chuyển giá hiệu quả hơn, thay vì yêu cầu so sánh giá như hướng dẫn tại thông tư 66, nên xây dựng tỉ lệ lãi trên từng ngành nghề làm cơ sở cho cơ quan thuế áp tỉ lệ này nếu DN kê khai mức lãi thấp hơn tỉ lệ lãi bình quân hoặc lỗ, đồng thời phải được đưa vào luật. Việc này nhiều nước đã làm và đã phát huy hiệu quả.

Ngoài ra cũng cần lấp các lỗ hổng hiện nay, đó là phí bản quyền, thương hiệu, quảng cáo tiếp thị... Một chuyên gia của Cục Thuế TP.HCM kể nhiều DN làm video clip tại nước ngoài kê khai chi phí lên đến vài triệu USD.

Đáng nói là tất cả khâu sản xuất hoàn toàn ở nước ngoài và do DN quảng cáo nước ngoài thực hiện, chỉ lồng tiếng Việt rồi chiếu trên truyền hình. Như vậy DN VN không hưởng được gì và cơ quan thuế cũng không biết giá thật là bao nhiêu.

Cũng theo vị chuyên gia này, việc chuyển giá không chỉ diễn ra ở VN mà còn xảy ra phổ biến ngay ở những nước phát triển. Đằng sau câu chuyện chuyển giá là những lợi ích không chỉ của DN mà còn của quốc gia nơi DN thực hiện chuyển giá đặt trụ sở chính.

Điều này được “nhìn” thấy qua những thương vụ mà DN chuyển lợi nhuận về những nước mà thuế suất còn cao hơn VN vì đằng sau đó là hàng loạt ưu đãi mà DN được hưởng, trong đó có việc được tài trợ lại.

Chống chuyển giá là chuyện khó, nhưng không có nghĩa là không làm hoặc e ngại. Sau Metro, sắp tới cơ quan thuế tuyên bố sẽ tiếp tục vào cuộc thanh tra những tên tuổi lớn mà dư luận đã đặt nghi vấn thời gian qua, đồng thời công bố kết quả thanh tra cho công luận được biết nhằm tăng tính răn đe.

Nếu không, DN khác hoàn toàn có thể học theo cách của siêu thị Metro, liên tục kê khai lỗ sau đó bán giá khủng rồi rút khỏi VN gây bất bình đẳng trong cạnh tranh với các DN khác, đồng thời làm thất thu thuế.