Ông Lê Duẩn và bà Nguyễn Thị Vân trong những năm kháng chiến chống Pháp ở miền Nam - Ảnh tư liệu

“Bà Bảy Vân mất”. Tin không quá bất ngờ vì năm nay bà đã sắp bước qua tuổi 94. 

Gặp bà những năm sau này khi tuổi đã cao nhưng dáng vóc vẫn mảnh mai, nụ cười vẫn thơ trẻ, những câu chuyện dung dị, hài hước kèm tiếng cười khúc khích, thật khó có thể hình dung những gì bà đã bước qua trong đời.

Bà viết trong hồi ký của mình: "Tôi chỉ chân thành kể cho bạn đọc nghe một cuộc đời có góc cạnh của một cô học sinh tiểu tư sản có bầu máu nóng, có trái tim hòa nhịp đập cùng dân tộc qua những thăng trầm của đất nước".

Lấy sự nghiệp nối tơ mành

Những chuyện bà kể ấy đều là những chuyện sống chết, qua ngòi bút sinh động, chân thực của một nhà báo chuyên nghiệp.

Là chuyện cô học sinh mặc áo dài tím, chân đi guốc, một tay cầm giỏ trái cây, tay ôm cặp sách chứa đầy tài liệu mật, tiền, vàng chuyển từ thành phố ra chiến khu. Chuyện những ngày chính quyền mới thành lập sau Cách mạng Tháng Tám, cũng chiếc cặp sách với hàng quốc cấm ấy, cũng chiếc áo dài tím ấy, cô gái Nguyễn Thụy Nga bị Thanh niên tiền phong bắt lại, bị nghi ngờ là Việt gian, và suýt tí nữa bị cho đi "mò tôm". Chuyện những ngày thanh xuân rực rỡ với một tình yêu giữ chặt trong tim, lướt qua tất cả những mai mối, theo đuổi, cho đến khi số phận dẫn bà gặp ông Lê Duẩn, khi ấy là bí thư Xứ ủy Nam Kỳ...

Đoạn hồi ký Gặp anh được viết thật tỉ mỉ. Từ một sự cảm mến của ông Ba Duẩn trước câu chuyện ngang trái: "Nếu có cưới vợ, tôi thích người có tình nghĩa thủy chung như chị Nga". Từ một nhiệm vụ được tổ chức giao: "Nếu chị làm vợ anh ấy, chị chăm sóc anh để anh ấy có sức khỏe làm việc cho đất nước, cho dân tộc được lâu dài. Anh ấy hiện nay trong lãnh đạo rất thông minh và sáng suốt mà anh em thường gọi là "200 bougies" (sáng bằng 200 nến), khi có người kế cận chăm sóc thì anh ấy sẽ trở thành "400 bougies"... Sự sáng suốt của anh ấy có lợi cho cách mạng biết chừng nào!".

Cho đến day dứt: "Mối tình đầu của tôi còn nhức nhối trong tim tôi làm sao gỡ ra được để tìm tình yêu ở người khác". Rồi tình cảm: "Thấy anh gầy gò, áo quần cũ rách, sinh hoạt giản dị làm tôi xúc động. Anh thường nhường nhịn mọi điều kiện tốt cho mọi người. Con người anh bao giờ cũng thoải mái và vị tha. Qua nói chuyện nọ, chuyện kia, anh nói về phụ nữ, nói về bà mẹ của anh, tôi nhận thấy bên ngoài anh như một ông đồ Nho, nhưng tình cảm của anh rất đặc biệt. Anh nhắc nhiều đến mẹ...".

Ngấp nghé mốc tuổi 90, nét mặt bà Bảy Vân vẫn còn những nét tươi trẻ, điệu bộ duyên dáng và những câu chuyện bà kể lúc nào cũng dí dỏm kèm theo tiếng cười khúc khích - Ảnh: T.T.

Hôm nay trời tạnh mây vương

Chân dung ông Lê Duẩn, nhà cách mạng nổi tiếng cứng rắn, trong mắt bà lại thật chân thành, tình cảm. Bài thơ ông viết cho bà hôm cưới: "Hỡi cô con gái Đồng Nai/ Năm nay là mấy năm rồi cô yêu?/ Hôm qua gió lạnh đìu hiu/ Lòng cô man mác trăm chiều nhớ thương/ Hôm nay trời tạnh mây vương/ Gió xuân đầm ấm, mùi hương đậm đà/ Tơ tình ta lại với ta/ Say sưa bao xiết là ta với mình/ Cho hay là giống hữu tình/ Đố ai cắt được tơ mành làm đôi!".

Cử chỉ chăm sóc của ông với vợ: "Có lần, trong lúc có thai Vũ Anh, đứa con đầu của chúng tôi, hai vợ chồng chúng tôi đêm ngủ dưới thuyền tam bản có mui che, tôi thức giấc nửa đêm nói với anh: ‘Em nằm chiêm bao thấy ăn trái xoài xanh ngon quá, thức dậy rồi mà em còn thèm chảy nước miếng’. Trưa hôm sau, anh đi họp về đưa cho tôi trái xoài tượng. Tôi mừng quá...".

Nhưng rồi, sau Hiệp định Genève, đưa vợ con lên tàu đi tập kết, ra khơi rồi ông lại xuống canô: "Anh thương vợ con anh thế nào thì thương đồng bào, đồng chí như thế nên anh phải ở lại. Em ra Bắc ráng nuôi dạy hai con nên người". Khi ông được Bác Hồ gọi ra Bắc, thì để ông được yên tâm công tác, bà lại phải ôm con sang Trung Quốc học, xuống Hải Phòng làm việc và sau cùng là xuống "tàu không số" về Nam. Bao nhiêu nỗi niềm dằn xuống đáy lòng, ông bà tự an ủi nhau: "Tuy xa nhau nhưng chúng ta vẫn chung một sự nghiệp, lý tưởng, thế là vẫn gần nhau".

Đôi chân không nghỉ

Vào Nam, bà vẫn tiếp tục làm báo, lặn lội giữa bom đạn, nghiêng nón đi ngay dưới những bản thông báo, truy nã dán ảnh mình, "treo thưởng cho ai bắt được Nguyễn Thụy Nga". Tổ chức không cho bà đi công tác: "Tụi nó dám hi sinh một tiểu đoàn để bắt chị lắm đấy, để rúng ép, gây tác động tâm lý lo lắng cho anh Ba".

Bà viết thư cho ông Võ Văn Kiệt: "Tôi làm báo mà ngồi một chỗ làm sao viết lách được! Đã là người cộng sản thì sống chết cũng thường tình. Nếu có anh Ba ở đây tôi tin rằng anh Ba cũng đồng ý cho tôi đi công tác như anh chị em khác thôi". Đôi chân bà cứ tiếp tục đi qua chiến tranh như thế.

Hòa bình, bà còn theo nghề báo cho đến tận lúc nghỉ hưu tại tờ Sài Gòn Giải Phóng. Nhưng suốt hai mươi năm của tuổi già, bà lại cùng các đồng chí của mình miệt mài sưu tầm tư liệu, tài liệu biên soạn bộ Lịch sử Tây Nam Bộ kháng chiến dày 1.571 trang. 20/23 người trong ban biên soạn đã ra đi trước khi bộ sách hoàn thành năm 2010, đoạt giải thưởng Trần Văn Giàu 2011.

Bà Bảy Vân bé nhỏ, nhẹ nhàng nhưng tràn đầy năng lượng và mạnh mẽ như thế đó.