Phóng to

Minh họa: Nguyễn Ngọc Thuần

TT - Lợi dụng niềm tin và sự dễ dãi của người chơi hụi, nhiều chủ hụi ôm bạc tỉ bỏ trốn hoặc sống nhởn nhơ, thách thức pháp luật. Trong khi đó nạn nhân không biết “kêu” ở đâu? Ai giúp họ?

Không nơi nào giải quyết

Nhiều ngày qua, mặc dù vào mùa tết nhưng hàng trăm tiểu thương các chợ Nghĩa Hòa, Nghĩa Phát, Tân Bình, Bắc Hải, Phạm Văn Hai (TP.HCM) phải bỏ bê việc kinh doanh, kéo nhau đến công an, tòa án tố cáo hành vi lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của chủ hụi Trần Thị Thu Hà và đề nghị các cơ quan chức năng giải quyết, giúp đỡ họ. Tuy nhiên, nguyện vọng của họ đã không được nơi nào đáp ứng.

Thật ra cơ quan công an và tòa án cũng đã làm hết mình nhưng rơi vào bế tắc. Sau mấy tháng điều tra, Công an Q.Tân Bình trả lời “bà Trần Thị Thu Hà thông qua việc tổ chức chơi hụi dẫn đến nợ tiền của nhiều người” nhưng “hành vi chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm nên không khởi tố hình sự, đề nghị các nguyên đơn gửi đơn khởi kiện tại tòa để giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự”. Sau một thời gian nghiên cứu hồ sơ, TAND Q.Tân Bình có văn bản trả lời từ chối tiếp nhận đơn xin giải quyết việc vỡ hụi với lý do “về các loại án liên quan đến hụi, họ, Chính phủ đã có nghị định hướng dẫn nhưng hiện nay TAND tối cao chưa có văn bản hướng dẫn nên vẫn chưa thụ lý giải quyết”. Cách giải quyết lừng khừng, đùn đẩy của cơ quan chức năng đối với vụ bể hụi trên không phải cá biệt. Thực tế hiếm có vụ bể hụi nào được giải quyết đến nơi đến chốn và người thiệt hại vẫn là con hụi.

Thượng tá Nguyễn Đông Điệu, phó Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội Công an TP.HCM (PC14), cho biết lâu nay những vụ tranh chấp về hụi thuộc thẩm quyền giải quyết của công an quận huyện hoặc bên tòa án. Vụ nào mang tính lừa đảo, số tiền lớn, tính chất nghiêm trọng thì PC14 mới làm. Trung tá Nguyễn Tấn Lộc, đội phó đội tham mưu PC14, cho biết thêm: “Thực tế rất nhiều vụ chủ hụi lừa đảo bằng cách dựng hụi giả để bán (hụi ma) hoặc gom tiền của con hụi, sau đó không chung cho hụi viên hoặc bỏ trốn... Nếu có dấu hiệu lừa đảo thì công an quận huyện sẽ tập hợp tài liệu để điều tra. Nếu có căn cứ thì khởi tố hình sự. Nếu tính chất nghiêm trọng, số tiền lớn, liên quan đến nhiều quận huyện thì cơ quan điều tra cấp TP giải quyết”.

Về phía tòa án, bà Nguyễn Thành Nguyên Nhung - chánh án TAND Q.3 - cho rằng từ năm 1996 trở về trước, tòa án có giải quyết các tranh chấp về hụi. Nếu đương sự yêu cầu giải quyết dân sự thì tòa thụ lý hồ sơ. Nếu có dấu hiệu lừa đảo thì hướng dẫn họ đến cơ quan công an trình báo. Khi Bộ luật dân sự năm 1996 ra đời không có qui định nào về hụi nên tòa án ngưng nhận hồ sơ giải quyết về hụi. Bộ luật dân sự năm 2006 cho phép người dân chơi hụi. Tuy nhiên, hiện nay TAND tối cao chưa có hướng dẫn việc giải quyết tranh chấp hụi nên TAND quận không nhận hồ sơ.

Theo ý kiến của nhiều luật sư, nghị định chỉ cho phép việc vay mượn có tính chất tương trợ, giúp đỡ nhau trong người dân và không cho phép việc tổ chức chơi hụi có tính chất vay nặng lãi, đặt ra mức lãi suất quá cao... mà phải theo lãi suất qui định trong Bộ luật dân sự. Các hành vi lợi dụng để lừa đảo (khuếch trương khả năng tài sản, dụ dỗ người khác chơi hụi với lãi suất cao, tổ chức nhiều dây hụi lớn để hốt hụi trước rồi bỏ trốn hoặc cố ý tẩu tán tài sản để trốn tránh nghĩa vụ trả nợ) bị đặt ra ngoài vòng pháp luật, bị xử lý nghiêm theo qui định pháp luật về hình sự.

Tòa án phải thụ lý tranh chấp về hụi

Làm sao tránh bị giật hụi? Theo luật sư Trương Xuân Tám, để tránh rủi ro, những người muốn chơi hụi cần lưu ý: theo tập quán, việc chơi hụi chỉ dựa vào niềm tin cá nhân giữa các hụi viên mà không có tài sản bảo đảm cho việc giao dịch này (không có tài sản cầm cố, thế chấp). Qua thực tế tham gia tư vấn tranh chấp hụi, tôi khuyên mọi người chỉ chơi hụi khi các hụi viên biết khá rõ về nhau, có độ tin cậy nhau nhất định, tuyệt nhiên không nên coi hụi là hình thức đầu tư để nhằm hưởng lãi suất cao.

Nhiều luật sư cho rằng thực tế có nhiều vụ tranh chấp về nợ hụi, nhưng nếu bên có quyền đòi nợ yêu cầu bên có nghĩa vụ trả nợ làm giấy xác nhận có nợ một số tiền nào đó thì bên có quyền đòi nợ có thể dùng giấy xác nhận này làm căn cứ để yêu cầu tòa án thụ lý vụ kiện vụ nợ vay thông thường. Lúc này tòa không có lý do gì để từ chối vụ kiện. Tuy nhiên, đó chỉ là giải pháp tình thế vì nhiều khi bên có nghĩa vụ trả nợ không chịu ký giấy xác nhận nợ. Do đó, TAND tối cao cần nhanh chóng chỉ đạo các tòa án địa phương phải nhận đơn kiện về tranh chấp nợ hụi, tránh thiệt thòi cho đương sự.

Luật sư Trương Xuân Tám (trưởng văn phòng luật sư Tường Trương Xuân Tám) nêu rõ: do trước đây không được pháp luật công nhận nên các hành vi chơi hụi bị coi bất hợp pháp dẫn đến người chơi hụi phải lén lút, thậm chí không có văn bản giấy tờ gì thể hiện sự thỏa thuận, sự giao nhận tiền giữa những người chơi hụi nên rất dễ xảy ra tranh chấp mà không được tòa án giải quyết. Chính vì vậy, việc chơi hụi luôn tiềm ẩn nguy cơ rủi ro rất cao, nhiều khi vỡ hụi dây chuyền, thiệt hại hàng chục tỉ đồng, nhiều gia đình khốn đốn vì hụi.

Bộ luật dân sự mới (có hiệu lực thi hành từ 1-1-2006) đã thừa nhận việc chơi hụi như một giao dịch dân sự hợp pháp về tài sản, nằm trong mục “hợp đồng vay tài sản” (điều 479), pháp luật cũng nghiêm cấm việc lợi dụng chơi hụi để cho vay nặng lãi (khoản 3, điều 479). Mới đây, nhằm cụ thể hóa tinh thần Bộ luật dân sự, Chính phủ ban hành nghị định 144/NĐ-CP qui định về giao dịch hụi, họ. Như vậy, đến nay việc chơi hụi là hoàn toàn hợp pháp, do đó khi có tranh chấp về hụi thì tòa án có trách nhiệm phải thụ lý, giải quyết theo trình tự qui định tại Bộ luật tố tụng dân sự.

Luật sư Trương Xuân Tám cũng nhấn mạnh: hiện nay nhiều tòa án viện vào lý do chưa có hướng dẫn về thụ lý thanh chấp nợ hụi để từ chối thụ lý đơn khởi kiện của nhân dân là không chính đáng, vô hình trung đã làm hạn chế quyền về tài sản của các đương sự.

Theo luật sư Bùi Quang Nghiêm (Đoàn luật sư TP.HCM), cần phân biệt các trường hợp như nếu chủ hụi mở hụi để thu tiền hụi rồi bỏ trốn, hoặc thành viên trả lãi cao để lĩnh tiền hụi xong bỏ trốn... là có dấu hiệu của tội phạm hình sự ở các tội như “lừa đảo”, “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”, các thành viên bị xâm phạm có thể tố cáo đến cơ quan công an điều tra đề nghị khởi tố vụ án hình sự.

Trong trường hợp nếu chủ hụi hay thành viên đã lĩnh hụi mà không có khả năng góp hụi tiếp tục, nhưng vì các lý do khách quan mà không có dấu hiệu tội phạm thì coi đây là tranh chấp dân sự thuộc thẩm quyền của tòa án xét xử về dân sự. Hiện pháp luật đã điều chỉnh quan hệ về hụi, trong tương lai sẽ không còn tình trạng các cơ quan có thẩm quyền từ chối thụ lý giải quyết các vụ kiện tụng hay tố cáo liên quan đến họ.