Với tôi, xôi củ tím ngon và lạ; thường chỉ có vào dịp Tết hoặc ngày rằm tháng Giêng.

Phóng to

Củ tím thái lát mỏng

Tôi không biết, xôi củ tím có từ khi nào, chỉ biết nó là thứ xôi đã có từ rất lâu ở quê. Đĩa xôi màu tim tím tượng trưng cho sự thanh khiết, thanh bần của người nhà quê thuần nông, chất phác.

Vào dịp lễ, Tết, xôi còn biểu trưng cho tấm lòng hiếu thảo của con cháu đối với tổ tiên.

Xôi củ tím giản đơn chỉ với gạo nếp, củ tím và hành phi nhưng lại gây bắt mắt từ cái nhìn đầu tiên, ấy là màu tim tím của xôi, màu vàng cánh gián của hành phi. Khi bốc một nhúm xôi để thưởng thức, ta còn cảm nhận được sự tơi bở của củ tím, vị dẻo thơm của xôi nếp và mùi thơm béo ngậy của những lát hành phi nhỏ xíu.

Mẹ tôi bảo, làm xôi củ tím không khó nhưng phải khéo tay mới ngon được. Đầu tiên là phải chuẩn bị gạo nếp thơm (gạo nếp cái hoa vàng), rồi đem ngâm cho đủ tám tiếng để hạt gạo trắng và mềm.

Phóng to

Xôi củ tím. Ảnh Tiến Thành

Củ tím phải tinh ý chọn những loại củ vừa, không quá già hoặc quá non, thường là củ được thu hoạch tròn một năm (từ đầu tháng Giêng đến cuối tháng Chạp). Củ tím sẽ được cạo vỏ, thái lát mỏng, rồi đem trộn với gạo nếp.

Trong khâu này, tuyệt đối không thể thiếu chút muối để xôi có vị. Kế đó, đổ gạo vào chõ để đồ, như kiểu đồ xôi nếp thường. Đồ chừng 40 phút, xôi sẽ chín. Khi đó, ta đánh tơi cả xôi và củ tím, rồi đem hành khô đã được phi vàng, rắc đều lên trên xôi. Tiếp tục đảo đều và cuối cùng là đơm xôi ra đĩa.

Công đoạn để làm ra đĩa xôi củ tím chỉ có vậy, cũng giản đơn như ta đồ xôi gấc, xôi đậu, nhưng cái khó là phải bảo đảm cho xôi có vị dẻo, củ tím có độ xốp và tơi, hành phi vàng và thơm và đặc biệt là đĩa xôi phải có màu tim tím phủ khắp.

Như thế, mới là đĩa xôi củ tím ngon và bắt mắt.