Phóng to

Trong nhà máy xe hơi Peugeot ở Trnava, Slovakia

Slovakia là thị trường tiềm năng đang được người lao động và các công ty xuất khẩu lao động (XKLĐ) Việt Nam nhắm đến. Gần đây, có khoảng 300 lao động đã sang làm việc ở các công ty xây dựng và đóng tàu, số khác đang chờ hoàn tất giấy tờ để đi làm thợ lắp ráp điện tử.

Nhiều nhà máy lớn của Slovakia đang dùng các “chiêu” ưu đãi đặc biệt để mới thu hút lao động như cấp nhà ở miễn phí, xe đưa đón đi làm, phụ cấp một bữa ăn chính… Một thợ hàn tay nghề cao và chăm chỉ làm việc có thể nhận được 42.000 cua-ron/tháng (khoảng 2.100 USD).

Lương cơ bản cho lao động phổ thông ở đây là trên 500 USD/tháng, nếu thợ có nghề hưởng 700 USD/tháng, còn giỏi nghề thì 1.000 USD/tháng. Cơ hội rõ ràng đang mở rộng, nhưng để khai thác hiệu quả và lâu dài thị trường này bằng cách xây dựng thương hiệu cho lao động Việt là điều các đơn vị XKLĐ và cả người lao động nên nghĩ tới.

Chỗ làm cũ, thu nhập mới...

Còn nhớ hồi năm 1997-1998, nhân có đoàn nghệ sĩ trong nước qua Bratislava - thủ đô Cộng hòa Slovakia biểu diễn, có người nói đùa: “Thời trước, muốn gặp người Việt thì cứ đến những nơi có ống khói, bây giờ muốn tìm họ thì cứ đến các chợ”. Câu nói đó khái quát được cả một “giai đoạn lịch sử” của người Việt ở Slovakia và Đông Âu nói chung.

Những năm 1980, người Việt bên này chủ yếu làm công nhân tại các nhà máy. Đến thập niên 1990, sự sụp đổ của các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu kéo theo sự chuyển đổi đột ngột sang kinh tế thị trường đã làm cho nhiều nhà máy bị đình trệ, nền kinh tế sản xuất như bị chựng lại, không khí trong các nhà máy trở nên hiu hắt, thậm chí có nơi phải đóng cửa vì sản phẩm làm ra không cạnh tranh được trên thị trường.

Thời kỳ này, việc đi làm nhà máy đã không còn mang lại thu nhập hấp dẫn, phần lớn người Việt đã rời bỏ công xưởng và rẽ sang con đường làm ăn buôn bán lẻ.

Thế nhưng vài năm nay, dường như “lịch sử đã lặp lại”: công việc buôn bán tự do ở các chợ đã gặp nhiều khó khăn, nhiều người Việt ở Slovakia đã thu gói những quầy hàng ế ẩm để quay trở lại làm việc trong các nhà máy.

Cũng giống như ở Cộng hòa Séc, một số người sinh sống lâu năm tại đây bây giờ trở lại nhà máy đi làm, kèm thêm vai trò phiên dịch hay đội trưởng quản lý lao động Việt Nam với lương cao hơn công nhân khác từ 10.000 cua-ron (khoảng 500 USD) trở lên.

H., một học sinh gốc Việt vừa tốt nghiệp trung học nghề tại Bratislava, giỏi cả tiếng Việt và tiếng Slovak nên được một công ty xây dựng nhận vào làm ngay, vừa phiên dịch vừa làm thợ, nhận được tới 35.000 cua-ron/tháng (khoảng 1.700 USD).

Nhiều người hài lòng với quyết định quay trở về làm nhà máy, bởi vì có công việc ổn định với thu nhập khá, chi tiêu tiết kiệm mỗi tháng cũng dành dụm được mấy trăm USD, hơn nữa có bảo hiểm xã hội, y tế đàng hoàng nên cuộc sống bớt đi nhiều lo lắng.

Cơ hội mới

Như vậy, một thị trường đã từng được khai phá trong quá khứ và một thời tạm im lắng nay đang sôi động trở lại. Mấy năm gần đây, theo nhận định của Ngân hàng Thế giới, kinh tế Slovakia phát triển mạnh mẽ, Slovakia có mức tăng trưởng GDP cao nhất trong các nước thành viên mới của EU, do đó nhu cầu về lao động trong các ngành công nghiệp, dịch vụ và xây dựng đều tăng nhanh.

Với dân số hơn năm triệu người, trong đó lực lượng lao động chỉ khoảng 2,2 triệu, Slovakia không thể đáp ứng được nguồn nhân lực cho nhịp độ tăng trưởng kinh tế cao như hiện nay. Chỉ riêng ngành công nghiệp ôtô, dự kiến từ 2009, trung bình mỗi năm sẽ có khoảng 1,2 triệu chiếc được sản xuất tại Slovakia. Hiện các hãng ôtô nổi tiếng trên thế giới như Volskwagen của Đức, Peugeout-Citroen của Pháp và Huyndai-Kia của Hàn Quốc đều có nhà máy sản xuất ở đây.

Mặt khác, sau khi gia nhập EU, nhiều người Slovakia, nhất là lao động bậc cao đã sang các nước Tây Âu và Bắc Âu làm việc để có thu nhập cao hơn và làn sóng này đã tạo ra một lỗ hổng lớn về nguồn nhân lực trong nước.

Tình trạng thiếu hụt lao động trong các ngành xây dựng, cơ khí, chế tạo còn trầm trọng hơn, do người bản địa “chê” nặng nhọc. Những ngành truyền thống như cơ khí, đóng tàu, chế tạo thiết bị… vẫn đang sử dụng công nghệ cũ, đòi hỏi nhiều nhân công nhưng lao động bản địa và lao động từ các nước Nga, Rumani, Bulgari, Ukraine… cũng không đủ để đáp ứng. Nhu cầu về lao động trong các ngành này sẽ còn nóng cho đến lúc công nghệ cũ được thay bằng công nghệ mới hiện đại hơn. Các nhà quản lý nhận định là tình trạng này còn kéo dài trong vòng năm, bảy năm nữa.

Hiện tại, mỗi nhà máy cơ khí lớn của Slovakia đang cần từ 200 đến 400 lao động Việt Nam làm nghề hàn và cắt gọt kim loại,… Một số công ty xây dựng sẵn sàng ký hợp đồng nhận hàng trăm nhân công làm nghề xây dựng cơ bản như nề, hàn sắt, đổ bê tông, sơn, lắp đặt đường ống…

Các ngành dịch vụ, may mặc, công nghiệp thực phẩm, đóng gói, bao bì thiết bị y tế… cũng đang cần nhiều lao động nữ.

Do nhu cầu thực sự là rất lớn, trước mắt Slovakia đang cần tiếp nhận lao động nước ngoài để bù đắp cho sự thiếu hụt hiện nay. Tuy nhiên, là thành viên của EU nên Slovakia phải đáp ứng các tiêu chuẩn di dân của EU, các thủ tục pháp lý, điều kiện cấp visa, tiêu chuẩn nhận lao động nước ngoài khá ngặt nghèo, nên lao động châu Á, trong đó có Việt Nam không thể ồ ạt vào thị trường này được.

Ông M. Vesely, tùy viên lãnh sự đại sứ quán Slovakia tại Bangkok cho biết, năm ngoái đã nhận được 501 hồ sơ của người Việt Nam xin nhập cảnh với mục đích lao động và kinh doanh, riêng trong ba tháng đầu năm nay đã có 350 hồ sơ và mỗi tuần lại tiếp tục nhận thêm 30 hồ sơ mới.

Chuẩn bị để sẵn sàng hội nhập

Thị trường Slovakia rõ ràng đầy tiềm năng. Vấn đề là để cánh cửa cơ hội ấy không mau chóng đóng sập lại, việc tạo uy tín của một kênh cung ứng nhân lực đáng tin cậy, để khai thác thị trường này dài lâu, các công ty XKLĐ và chính những người lao động phải loại bỏ tư tưởng “ăn xổi ở thì”, chuyển sang ý thức xây dựng thương hiệu lao động Việt.

Đã có trường hợp lao động Việt Nam sang rồi phá bỏ hợp đồng, tìm cách di chuyển sang nước khác. Lại có trường hợp lao động Việt Nam sang bị loại vì không có trình độ tay nghề như yêu cầu. Tệ hơn nữa, có những trường hợp không hội nhập được với cuộc sống, gây rối, vi phạm pháp luật, gây tiếng xấu cho cộng đồng người Việt.

Vì vậy, các công ty XKLĐ nên có trách nhiệm và có tâm trong việc tuyển chọn đối tượng đi lao động phù hợp với yêu cầu công việc và chuẩn bị cho họ những kỹ năng cần thiết để hội nhập. Nếu người lao động không đáp ứng được ngay yêu cầu hoặc không có khả năng thích ứng với công việc sẽ có thể bị sa thải và người trực tiếp chịu đựng thiệt thòi, “tiền mất tật mang”, công ty XKLĐ đánh mất uy tín với nhà sử dụng lao động. Nếu cả đôi bên - người đi lao động, người sử dụng lao động đều hài lòng thì các doanh nghiệp XKLĐ mới có cơ hội để hoạt động dài lâu tại thị trường này.

Hiện nay chúng ta mới chủ yếu XKLĐ phổ thông hoặc lao động có tay nghề bậc thấp, nhưng lâu dài cần tính đến việc chuẩn bị một nguồn nhân lực có chất lượng, có trình độ chuyên môn cao để có thể cạnh tranh được với lao động của các nước khác và vươn ra những thị trường mới nữa.

Một sự chuẩn bị rất quan trọng mà hầu như các công ty XKLĐ chưa mấy quan tâm là cung cấp kỹ năng sống trong môi trường hoàn toàn mới lạ cho người lao động. Rào cản đầu tiên và khó khăn nhất là ngôn ngữ và văn hóa. Trước khi đưa lao động đi, các đơn vị XKLĐ cần tổ chức cho người lao động học ngoại ngữ giao tiếp căn bản, trang bị cho họ những hiểu biết về lịch sử, địa lý của đất nước sẽ đến, phong tục tập quán địa phương, đặc điểm chung về tính cách của người dân bản xứ…

Những kỹ năng tưởng chừng nhỏ nhặt như cách cầm dao, nĩa, cách ăn nói, đi đứng, ứng xử ở nơi công cộng, đi tàu điện, xe buýt, mua vé ở quầy tự động, thậm chí cách sử dụng nhà vệ sinh đều là những kiến thức văn hóa cần thiết vì chúng thể hiện trình độ văn minh tối thiểu. Chỉ khi được chuẩn bị chu đáo kỹ năng sống, người lao động mới đỡ bị hụt hẫng, hoang mang khi chân ướt chân ráo tới đất khách quê người, mới có thể chủ động, tự tin và thích nghi được với môi trường lạ lẫm. Giúp người lao động sớm hội nhập văn hóa và tạo được thiện cảm đối với người dân bản địa là đã giúp họ xây dựng một môi trường sống, làm việc an lành cũng như tiếng tốt cho lao động Việt Nam.