Phóng to

Khi cơn hen qua đi, người bệnh đa phần cảm thấy bình thường, nhưng thật ra quá trình viêm vẫn âm ỉ tiếp diễn, mà hậu quả đáng ngại nhất là thường xuyên gây ra những cơn hen cấp và tắc nghẽn không hồi phục làm tàn phế hô hấp.

Nguyên tắc sử dụng thuốc

Mục tiêu dùng thuốc là phải kiểm soát và quản lý được bệnh, bằng cách sử dụng thuốc mạnh và thích hợp hơn cho tới khi đạt yêu cầu. Trước mỗi lần định tăng liều thuốc, tăng lực tấn công bác sĩ phải nắm chắc người bệnh đã theo đúng y lệnh chưa và kỹ thuật bơm xịt thuốc có đúng không.

Khi đã quản lý được bệnh, cần giữ cách điều trị như thế trong ba tháng, rồi hạ dần từng mức đến khi thuốc được sử dụng ở mức thấp nhất và gây triệu chứng khó chịu, bực bội cho người bệnh ở mức tối thiểu.

Thuốc nên dùng

- Thuốc cắt cơn hen (Hen suyễn từng cơn):

Là thuốc thuộc nhóm cường giao cảm beta 2, tác dụng nhanh, dạng hít (RAIBA = Rapid Acting Inhaled Beta 2 Agonist), là thuốc hàng đầu, vì thuốc có tác dụng khởi phát nhanh nhất (3-5 phút), kéo dài trong 4-6 giờ, ít tác dụng phụ nhất, so với các dạng thuốc uống hoặc tiêm. Ví dụ như Salbutamol (Ventolin), nhất là dạng hít định liều MDT (Meter Dose Inhaler) rất nhỏ gọn, tiện dụng, có thể mang luôn theo bên mình như bửu bối phòng thân; Với trẻ dưới 5 tuổi, có thể gắn dụng cụ MTD này vào máy hít của trẻ (Baby haler) có mặt nạ mềm và hệ thống van giúp cho bé dễ dàng hít.

Trong trường hợp hen suyễn xảy ra, có thể xịt phòng ngừa 20 phút trước khi vận động nặng.

- Thuốc kiểm soát hen (Hen suyễn dai dẳng):

Hen suyễn dai dẳng cần phải chữa trị chủ yếu hàng ngày, nên cần giải thích cho bệnh nhân hiểu là dù không thấy triệu chứng gì về hô hấp cũng vẫn phải xịt thuốc để ngừa bệnh, chứ không phải chờ đến khi lên cơn rồi mới trị. Cũng cho bệnh nhân biết là hen suyễn là một bệnh viêm mạn tính và thuốc Corticoid xịt là thuốc duy nhất để chữa trị và thuốc này không giúp giải quyết tức thời cơn khó thở, mà cần phải có thuốc giống Beta 2, giãn phế quản (Ventolin).

+ Thuốc Corticoid dạng hít (ICS = Inhaled Cortico / Steroide

Như Beclomethasone (Becotide), Budesonide, Fluticasone… là thuốc hàng đầu cho bệnh hen ngày từ 2-6 lần/tuần, hoặc có triệu chứng ban đêm 3-4 lần/tháng.

Nếu không quản lý được bệnh, không nên tăng liều mà phối hợp thêm một thuốc giống Beta 2, dạng xịt, có hiệu năng (12giờ) như Formoteol (Foradil) hoặc Salmeterol (Serevent), hoặc Fluticason (Flitotide, Seretide). Hoặc uống mỗi ngày 1 viên Bambuterol (Oxeol) hay uống kháng Leucotrien (Singulair) kèm thêm.

+ Thuốc Corticoid dạng hít phối hợp với thuốc cường giao cảm Beta 2 Agonist) có tác dụng chậm:

Thuốc cường giao cảm Beta 2, dạng hít, tác dụng chậm (LAIBA) là thuốc hàng đầu cho bệnh hen bậc 3, có triệu chứng thường xuyên hàng ngày, hoặc triệu chứng ban đêm, từ 2-6 lần/tuần và bệnh hen bậc 4 có triệu chứng liên tục cả ngày lẫn đêm.

Phổ biến nhất là Fluticasone, Salmeterol vì có tác dụng hiệp đồng trên kiểm soát hen, cải thiện chức năng phổi, đạt hiệu quả sớm, giúp giảm nhu cầu dùng thuốc cắt cơn. Hiện đang có xu hướng dùng cho cả hen bậc 2.

Liều dùng tăng hay giảm phải theo nguyên tắc đã nói ở trên, chỉ khi nào kiểm soát hen ổn định liên tục trong 3 tháng mới được giảm liều. Dù bệnh ổn định trong thời gian dài cũng không bao giờ quên mang theo thuốc cắt cơn vì cơn hen cấp có thể xảy ra bất kỳ lúc nào và đe dọa sinh mạng.

Thuốc tránh dùng

- Các thuốc làm nặng thêm tình trạng hen:

Thường là phản chỉ định của các thuốc điều trị bệnh khác, do sơ ý không chú ý đến các phản chỉ định này, hoặc không hỏi kỹ tiền căn hen như Propanolol, Metoprolol, Atenolol… dùng để điều trị cao huyết áp, như Aspirin, như kháng viêm không Steroid (Piroxicam, Meloxicam…) thường dùng để giảm đau, hạ sốt, kháng viêm như Acetylcystein dùng trị ho có đờm khò khè của trẻ em, nên đã ảnh hưởng làm nặng thêm tình trạng hen.

- Các thuốc trị hen không phải dạng hít:

+ Triamcinolone dạng tiêm (kenacort, Kcort…) gây tác dụng phụ rất nặng, các chuyên gia đã bỏ hẳn từ năm 1988, không dùng đến nữa, chỉ dùng dạng hít.

+ Corticoid tiêm hoặc uống: Chỉ nên dùng ngắn hạn từ 3-10 ngày trong cơn hen cấp, vì dùng lâu ngày gây loãng xương, cao huyết áp, đái tháo đường, đục thủy tinh thể, béo phì, ức chế thượng thận, yếu cơ.

+ Viên uống phóng thích chậm chứa Sabutamol (Volmax) LAOBA = Long Acting Oral Beta 2 Agonist):

Gây kích thích tim mạch, lo lắng, ợ chua, rung cơ, nhức đầu, hạ kali máu. Chỉ dùng phối hợp trong hen bậc 3, bậc 4 với các thuốc khác.

+ Theophyllin-Aminophyllin: Liều gây độc, gây co giật, loạn nhịp tim, rất gần với liều điều trị. Dạng tiêm tĩnh mạch cần thận trọng chỉ dùng trong cơn hen nặng cấp cứu, không đáp ứng được với RAIBA, Oxygen, Corticoid tiêm, RABA tiêm. Dạng viên uống phóng thích chậm (Sustained Realeased) thường gây buồn nôn, nôn mửa, chủ yếu dùng phối hợp với các thuốc khác trong hen bậc 3, bậc 4.

+ Leucotriene Modifier: Vai trò của kháng leucotriene trong điều trị hen chưa chắc chắn và so với LAIBA thì kém hiệu quả trong tác dụng hiệp đồng với ICS, chủ yếu dùng phối hợp với các thuốc khác trong hen bậc 3, bậc 4.

+ Thuốc cường giao cảm, tác dụng nhanh dạng tiêm, dạng uống (RABA): Dễ gây rung cơ, nhức đầu, tim đập nhanh, kích thích thần kinh. Dạng tiêm chỉ dùng thận trọng trong cơn hen nặng, cấp cứu. Dạng uống chỉ dùng khi không có dạng hít.

+ Adrenalin: Cũng gây rung cơ, nhức đầu, tim đập nhanh, kích thích thần kinh, kèm thêm co giật, lạnh run, sốt và ảo giác. Không bao giời dùng, trừ khi cấp cứu mà không có RABA.