Tính chuẩn mực cho hành động

Nhà nước pháp quyền quản lý xã hội chủ yếu bằng luật, nghĩa là bằng văn bản quy phạm pháp luật hay văn bản pháp quy (VBPQ). Đặc trưng chủ yếu của VBPQ là tính chuẩn mực cho hành động, nghĩa là khi đọc xong thì đối tượng được điều chỉnh biết được rành mạch và dễ hiểu rằng mình phải làm gì để đúng luật và làm thế nào để khỏi vi phạm luật, đồng thời khi có tranh chấp, vi phạm thì cơ quan giải quyết hay xét xử cũng áp dụng chính xác, không thể tùy tiện, lạm quyền hay thiếu nhất quán, cho dù là ở Cà Mau hay Lạng Sơn cũng phải hiểu giống nhau và áp dụng như nhau (theo cách hiểu của V. I. Lenin về pháp chế xã hội chủ nghĩa).

Một VBPQ không đạt tiêu chuẩn như vậy thì không phải là VBPQ hoặc là VBPQ được soạn thảo kém, hoặc người soạn thảo hay ban hành không biết những điều như trên. VBPQ tốt thường không cần văn bản hướng dẫn đã có thể thực hiện, trừ những quy phạm về kỹ thuật hay có phạm vi điều chỉnh rộng thì có thể phải có phụ lục đính kèm. Một nền lập pháp tốt rất hạn chế văn bản hướng dẫn dưới luật, hay dưới-cả-dưới-luật, ví dụ như là bởi các bộ, ngành, cục, vụ, chính quyền tỉnh, huyện, xã.

Cách quy định với những yêu cầu trừu tượng như “cấm nội dung và hình thức không phù hợp với thuần phong mỹ tục”, “trái với truyền thống lịch sử, văn hóa, đạo đức” hay “không được có tính chất kích dục, phản động” (*) mà không kèm theo định nghĩa, không quy định thêm chi tiết, hướng dẫn thêm tiêu chí khách quan thì không đạt yêu cầu VBPQ, hậu quả có thể nguy hiểm hoặc phản tác dụng, chí ít cũng dễ dẫn đến tùy tiện, lạm quyền, tạo ra xung đột giữa dân và cơ quan nhà nước.

Ví dụ: cấm ăn mặc, biểu diễn “kích dục” mà không có chi tiết cụ thể hay tiêu chí khách quan thế nào là kích dục thì dân không tuân thủ được và Nhà nước không xử được, vì hậu quả kích dục có yếu tố chủ quan của người bị tác động, theo kiểu “bát phở có thể mặn với người này mà lạt với người kia”. Còn khi đã có tiêu chí, chuẩn mực khách quan thì hễ đủ yếu tố là vi phạm, “mặn lạt” là để “lượng hình” mà thôi.

Cần lưu ý rằng kể từ khi vua Bảo Đại thoái vị, nước ta thành lập chế độ dân chủ cộng hòa, theo đó thì dân là chủ thể của quyền lực chính trị và quyền lực nhà nước. Thông qua bầu cử theo hiến pháp, nhân dân lập ra và trao cho Nhà nước ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp để hành xử phục vụ lợi ích của nhân dân, bảo đảm các quyền hiến định của nhân dân.

Nếu lập pháp kém, hành pháp tùy tiện, tư pháp méo mó thì đó là vi hiến và kém dân chủ. Cũng tương tự như nhân dân và doanh nghiệp là chủ thể quyền lực, người tạo ra của cải vật chất cho xã hội và đóng thuế nuôi bộ máy nhà nước (theo học thuyết nhà nước của Marx, Engels và Lenin) mà lại bị cán bộ nhà nước sách nhiễu thì đó là vi hiến và phản dân chủ.

Tôi tin là Ủy ban Pháp luật của Quốc hội và Bộ Tư pháp sẽ không đồng tình với kiểu VBPQ như vậy.

(*) Trích từ quy định về hoạt động quảng cáo trên địa bàn TP.HCM và dự thảo thông tư quy định hoạt động trình diễn thời trang.