Người Châu Ro. Ảnh tư liệu TT

Châu Ro, ta là ai? Câu hỏi cho một dân tộc mà cũng là câu hỏi cho riêng một nhà thơ vừa được vinh danh giải thưởng chính thức duy nhất của Hội Nhà văn TP.HCM 2014 với tập thơ Hát đi em (NXB Văn Hóa Văn Nghệ): Prékimalamak, ông là ai?

Có tên tiếng Việt là Trần Vĩnh, sinh năm 1937 ở Bà Rịa - Vũng Tàu, Prékimalamak từng giảng dạy ngữ văn ở Trường đại học Tổng hợp Hà Nội và Đại học Sư phạm TP.HCM.

Prékimalamak, theo tôi biết, là nhà thơ hiện đại người dân tộc Châu Ro đầu tiên xuất bản tập thơ đầu tiên, được tuyển lọc kỹ sáng tác của mình trong nửa thế kỷ.

Hát đi em mang đậm tinh thần văn hóa Châu Ro với những vỉa tầng ngôn ngữ, thi ảnh, hình tượng, suy tư, liên tưởng, dự cảm bất ngờ và khác biệt những gì mà thơ Việt từng có.

Chỉ có 18 bài thơ nhưng tập thơ mang lại sức ám ảnh về tình yêu, nỗi đau, số phận của cả một dân tộc chưa rõ từ đâu đến và không để lại nhiều dấu vết ký ức giữa bốn bề trập trùng đá và đá.

PHAN HOÀNG

Châu Ro, ta là ai?

Không để lại những lâu đài, cung điện
Những thành quách nguy nga
Những đình chùa, miếu mạo
Những tháp cổ kiêu sa
Những lăng tẩm, mộ phần, bia đá...
Ta là ai, Châu Ro?

Châu Ro, ta là ai?
Từ đâu đến?
Từ Cửu Long giang cổ quàng phù sa đỏ?
Từ biển biếc xa mờ sóng vờn lưng cát nhỏ?
Từ Lang Bian sương mù thác khóc mòn mi đá...?(1)

Không để lại ngày sanh tháng đẻ
Không để lại ngày chết năm chôn
Không để lại thanh minh, tảo mộ(2)
Chỉ để lại tiếng vượn buồn kêu lạnh buốt hoàng hôn.
Ta là ai, Châu Ro?

Đâu, những điệu “Tavưn” thịt ông xương bà?
Đâu, những bản tình ca hồn cha vía mẹ?
Đâu, những tiếng chiêng đêm hồn thiêng dân tộc?
Đâu, những lễ tục ngày mùa rượu đổ lụt tràn sân...?
Đâu? Đâu? Đâu?
Ta là ai, Châu Ro?

Lục trong mông lung hư không ta kiếm
Bới dưới tầng sâu cát bụi ta tìm
Thấy gì đâu! Thấy gì đâu! Ắng lặng!
Chỉ thấy dấu chân nghèo hằn trên thớ đá khô!

____

(1) Về nguồn gốc người Châu Ro, có nhiều giả thiết:

- Từ đồng bằng di cư lên cao nguyên (Nguyễn Đình Đầu).
- Một chi của người Mạ - Mạ Krung (Mạc Đường).

(2) Dân tộc Châu Ro không có tục 49, 100 ngày, giỗ đầu, giỗ năm, thanh minh, tảo mộ...

Đá

Mẹ sinh tôi trên đá bàn
Cha đẻ tôi trên đá tảng
Rau tôi chôn nơi hốc đá
Da tôi màu đất, tóc tôi màu đá.

Mẹ trỉa lúa trên đá cuội
Mẹ tra ngô trên đá hòn
Cha cõng nước từ hang đá
Cha dựng nhà nơi chân đá.

Cây táu, căm xe, bằng lăng, gõ đỏ...
Gỗ đứng trăm năm ngực lồng  nắng gió
Ăn đất của đá, uống nước của đá.
Củ chụp, củ nần, măng le,  rau đắng
Sinh con đẻ cái tầng tầng
Nuôi tôi đánh giặc ba mươi năm
Uống nước của đá, ăn màu  của đá.

Đánh chiêng tháng ba
Gảy đàn kla tháng mười
Con gái rước chồng về nhà vợ... trên đá.
Đá dựng trập trùng
Thành dinh, thành lũy
Pháp vào Pháp... đi
Mỹ vào Mỹ... đi
Còn tôi và đá.

Tiếng chim vling

Krwach! Krwach! Krwach!
Mày kêu gì đó, ơ... chim vling lông tuyền?
Có khách! Có khách! Buôn có khách!
Khách nào vậy, ơ... chim vling đuôi rẻ quạt?
Người Thái, người Tày, người Mường, người Dao
... từ núi cao đến.

Ơ... các con! Mở cửa nhà rông, mở cổng làng
Luộc gạo nanh chồn thơm ba ngọn núi
Nướng gà mái ấp mập như trái cam
Khiêng rượu ba năm mời bạn bè ăn, uống.

Krwach! Krwach! Krwach!
Mày kêu gì đó, ơ... chim vling mắt đen?
Có khách! Có khách! Có khách!
Khách nào vậy, ơ... chim vling mỏ quạ?
Người Kinh anh em dưới biển lên thăm.

Ơ... các con! Mở cổng làng ra, mở cửa nhà ra
Chiếu bông trải ra, chiếu hoa trải bốn
Rượu hai hàng, ba hàng xếp đứng
Chiêng cột hai dãy, ba dãy, rền vang
Đốt thịt trâu, thịt bò, mời anh em ăn no, uống cạn.

Krwach! Krwach! Krwach!
Mày kêu gì nữa đó, ơ... chim vling mắt lé?
Có khách! Có khách! Tây nguyên có khách!
Khách nào vậy, ơ... chim vling móng sắc?
Ksor Kơk!
Ơ... các con! Đóng cổng làng lại, khóa cửa nhà lại
Lấy ná bắn voi, lấy tên bắn cọp...

PRÉKIMALAMAK