Tết về, người Ê Đê 'đốt' bò mừng tuổi mẹ

DUY THANH

TTO - Lễ mừng thọ mẹ thường được người Ê Đê tổ chức dịp Tết Nguyên đán của người Kinh và họ xem đó cũng là cái tết của mình.

Bà Ksor Hờ Dú vui vẻ vì được con tổ chức tết mừng tuổi cho mình - Ảnh: DUY THANH

Một ngày cuối tháng chạp, nhà Ma Uy ở buôn Quen (xã Ea Bar, huyện Sông Hinh, tỉnh Phú Yên) rộn ràng. Hôm nay, vợ chồng Ma Uy tổ chức "đốt bò" (làm thịt con bò) để mừng thọ cho bà Ksor Hờ Dú (61 tuổi), mẹ của Mí Uy.

Từ sáng sớm, năm anh em "cột chèo" (anh em rể trong cùng gia đình) đã tập trung tại nhà Ma Uy, mỗi người một tay làm thịt con bò gần 300kg mà vợ chồng Ma Uy vừa mua của một người trong làng để "lo tết mừng tuổi cho mẹ". 5 chị em gái nhà Mí Uy cũng tập trung tại đây, mỗi người một việc, lo nhặt rau, nấu nướng các món truyền thống của đồng bào mình.

10h sáng, những người bà con và xóm giềng của bà Hờ Dú và vợ chồng Ma Uy đã đến tập trung ở ngôi nhà sàn của gia đình. Các chóe rượu cần được mang ra. Phần trên nhà nhóm thanh niên "vít" một chóe cùng với mấy két bia chai, các cụ ông lớn tuổi cũng ngồi quây quần bên một chóe; ở nhà dưới, các mí (mẹ), các tun (bà) cũng ngồi uống bia, uống rượu cần chúc tụng sớm.

Ở gian trên, những người đàn ông họ hàng, xóm giềng đến chúc thọ mẹ của Mí Uy, cũng là ăn tết sớm cùng gia đình người Ê Đê này - Ảnh: DUY THANH

Ở gian nhà dưới, các bà, các mí cũng "lên ly" chúc tụng - Ảnh: DUY THANH

Đến phần lễ chính, bà Hờ Dú trong bộ đồ truyền thống của dân tộc Ê Đê mới tinh vừa được con gái út dệt cho để mặc trong dịp tết mừng tuổi, tươi cười bước lên nhà trên. Bà ngồi trước chóe rượu cần, vợ chồng Ma Uy, Mí Uy dâng cho mẹ nồi thịt bò kho với lá lốt, tô cháo thịt gà nấu bột gạo và tô cơm trắng được nấu bằng gạo rẫy mới xay. Bà Hờ Dú bốc mấy miếng thịt, miếng cơm ăn, uống một hơi rượu cần "làm phép". Các con lần lượt tặng mẹ những món quà mừng tuổi, chúc mẹ sức khỏe, sống lâu cùng con cháu bằng tiếng đồng bào mình…

Mí Uy lấy rượu cần cho mẹ mình để bà uống làm lễ mừng thọ - Ảnh: DUY THANH

"Mình vui quá chừng vì được ăn tết mừng tuổi. Đây là lần thứ hai các con tổ chức cho mình. Mình mong được sống lâu với tụi nó miết thôi" - bà Hờ Dú thổ lộ.

Chỉ sau khi phần lễ mừng thọ của bà Hờ Dú xong, bà đã ăn uống làm phép rồi thì những người khác mới được thưởng thức các món ăn mà gia đình Ma Uy "chiêu đãi". Những món ăn không cầu kỳ nhưng khá đặc biệt. Bò hấp, bò xào chấm với muối giã cùng lá ngò tàu, ớt xanh; canh xương bò nấu với phần đọt cây đác mà Ma Uy phải vượt hàng chục cây số lên núi Hòn Đen để chặt; cháo gà nấu bột gạo mới vừa giã thật thơm...

Một người đến ăn tết mừng thọ mang theo quà là thùng bia - Ảnh: DUY THANH

Lũ trẻ cũng háo hức cùng tết mừng thọ của bà Hờ Dú - Ảnh: DUY THANH

Những người đến dự lễ, ăn uống no say, sau khi về còn được bà Hờ Dú tặng ít thịt bò về nhà để ăn tết cho thơm thảo. Ma Uy cho hay con bò làm ra, theo luật tục thì người mẹ được mừng tuổi được nửa con để bà tặng cho ai hoặc để dành treo gác bếp ăn dần; nửa con còn lại để gia chủ tổ chức tiệc tùng mời bà con, mời làng thưởng thức.

"Còn mẹ là tụi mình rất mừng, rất vui nên các chị em phải luân phiên tổ chức mừng thọ cho mẹ mỗi năm để cầu cho mẹ sống dài cùng con, cùng cháu. Mẹ còn sống thì dành món ngon cho mẹ ăn chứ mẹ chết rồi đâu còn ăn được nữa" - Mí Uy bày tỏ.

Nhiều món ăn đãi khách khá "độc, lạ" mà gia chủ phải cất công tìm nguyên liệu mới chế biến được - Ảnh: DUY THANH

Già làng Ma Nan cũng đến dự tết mừng tuổi mẹ ở nhà Ma Uy. Ông cho biết người Ê Đê theo chế độ mẫu hệ nên các con gái sau khi cưới chồng, làm ăn được thì tổ chức tết mừng tuổi mẹ khi người mẹ đến tuổi 60 và lớn hơn.

"Trước đây thì lễ mừng thọ mẹ được tổ chức sau mỗi mùa rẫy, khi con cái làm ăn có kết quả khấm khá. Người có của ăn của để thì đốt trâu, đốt bò, người ít hơn thì đốt heo, đốt gà để mừng thọ mẹ. Sau này, nhiều gia đình chọn thời điểm cuối tháng chạp để tổ chức lễ này nên gọi là tết mừng tuổi mẹ, cũng là dịp ăn tết vui chung với cộng đồng chứ người Ê Đê không có cái tết truyền thống riêng" - già Ma Nan cho biết.

DUY THANH