Trong bối cảnh đó, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá được xem là một biện pháp hữu hiệu để giảm tỉ lệ người hút thuốc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm chi phí y tế trong dài hạn.

Gánh nặng sức khỏe và kinh tế do thuốc lá

Theo thống kê của Bộ Y tế, bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam, chiếm 73% tổng số ca tử vong do bệnh tật. Trong đó, thuốc lá là yếu tố nguy cơ lớn thứ hai.

Khói thuốc lá chứa đến 69 chất gây ung thư và là nguyên nhân dẫn đến nhiều bệnh nghiêm trọng như đột quỵ, tim mạch, phổi tắc nghẽn mạn tính và ung thư phổi.

Nghiên cứu tại Bệnh viện K cho thấy 96,8% bệnh nhân ung thư phổi có liên quan đến hút thuốc. Mỗi năm thuốc lá gây ra khoảng 104.300 ca tử vong tại Việt Nam, trong đó hơn 18.800 ca là do hút thuốc lá thụ động.

Về kinh tế, người dân Việt Nam chi khoảng 49.000 tỉ đồng mỗi năm để mua thuốc lá. Trong khi đó, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến thuốc lá ước tính lên tới 108.000 tỉ đồng mỗi năm, gấp đôi số tiền chi tiêu trực tiếp để mua thuốc lá.

Thuế thuốc lá thấp là nguyên nhân khiến tỉ lệ hút thuốc cao

ThS Phan Thị Hải, phó giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), cho biết một trong những nguyên nhân chính dẫn đến số người hút thuốc lá cao là thuế thuốc lá quá thấp.

Tại Việt Nam, thuế chỉ chiếm 36% giá bán lẻ thuốc lá, trong khi mức trung bình toàn cầu là 62% và khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) là 75%. Giá thuốc lá rẻ làm tăng khả năng tiếp cận, đặc biệt là với thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp.

Theo nghiên cứu của WHO, việc tăng thuế thuốc lá là cách nhanh nhất và hiệu quả nhất để giảm tỉ lệ hút thuốc. Nghiên cứu TaXSim chỉ ra rằng nếu Việt Nam tăng thuế theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng/bao vào năm 2030, tỉ lệ hút thuốc ở nam giới có thể giảm xuống còn 35,8%, đạt mục tiêu chiến lược quốc gia.

Các chuyên gia cũng đánh giá, ngoài lợi ích sức khỏe, tăng thuế thuốc lá còn mang lại nguồn thu đáng kể cho ngân sách nhà nước. Ước tính phương án tăng thuế có thể mang lại thêm 29.300 tỉ đồng mỗi năm vào năm 2030 so với năm 2020. Số tiền này có thể được sử dụng để đầu tư vào các chương trình y tế, giáo dục và phát triển bền vững.

TS Angela Pratt, trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, khẳng định: "Nếu không có hành động mạnh mẽ, mục tiêu giảm tỉ lệ hút thuốc lá ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030 sẽ rất khó đạt được".

Việc tăng thuế thuốc lá, đặc biệt là áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với mức cao hơn, không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe người dân mà còn góp phần giảm thiểu gánh nặng kinh tế và xã hội do thuốc lá gây ra.

"Đây là thời điểm để Việt Nam hành động quyết liệt hơn. Chính sách tăng thuế thuốc lá không chỉ mang lại lợi ích trước mắt mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng một xã hội lành mạnh, bền vững cho các thế hệ tương lai", TS Angela Pratt khuyến cáo.

Đề xuất áp thuế 15.000 đồng/bao thuốc lá vào năm 2030

Theo Bộ Y tế, mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao thuốc và đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030 bên cạnh thuế tỉ lệ 75%. Điều này sẽ giúp giảm được tỉ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.