* Tiếp nối luồng ý kiến thảo luận của diễn đàn, chúng tôi giới thiệu ý kiến của PGS.TS Vũ Trọng Khải - chuyên gia độc lập về kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn - và một doanh nghiệp hiến kế xây dựng nền nông nghiệp VN.

PGS.TS Vũ Trọng Khải - Ảnh: T.Đạm

Tái cấu trúc là chưa đủ

Do đó tái cấu trúc nền nông nghiệp là chưa đủ mà phải xây dựng lại nông nghiệp để phát triển bền vững và toàn diện, khắc phục triệt để và căn bản những yếu kém của nó trong thời gian qua. Việc xây dựng lại nền nông nghiệp phải được coi là một bộ phận căn bản của sự nghiệp phát triển nông thôn, hay là xây dựng nông thôn mới, theo cách thường gọi. Phát triển nông thôn mới lại là nội dung cơ bản của cả quá trình phát triển kinh tế - xã hội VN một cách toàn diện và bền vững, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Như vậy, xây dựng lại nền nông nghiệp cũng như phát triển nông thôn mới là một quá trình dài, cần đầu tư lớn về chất xám và tiền vốn, không thể nóng vội, chạy theo thành tích để đạt các danh hiệu thi đua, như chúng ta đã thấy trong thời gian qua.

Phát triển nông thôn mới bao gồm quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và kinh tế nông thôn để tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Cùng với đó là quá trình đô thị hóa nông thôn, tạo ra những đô thị nhỏ văn minh, bố trí rộng khắp ở các vùng nông nghiệp sinh thái. Kèm theo là các biện pháp kiểm soát dân số cả về số lượng lẫn chất lượng, cũng như quá trình di dân phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của cả nước và mỗi vùng, đồng thời bảo vệ môi trường sinh thái tự nhiên và nhân văn trong sản xuất và đời sống.

Doanh nghiệp là nhạc trưởng

Đối với từng ngành hàng cụ thể, phải xây dựng lại chiến lược sản phẩm trên phạm vi quốc gia, từng vùng, tiểu vùng nông nghiệp sinh thái, căn cứ vào dự báo thị trường trong và ngoài nước, dựa vào lợi thế so sánh và lợi thế cạnh tranh của quốc gia và của mỗi vùng, không theo đơn vị hành chính tỉnh (thành phố), huyện, xã. Trên cơ sở đó, xây dựng lại quy hoạch và kế hoạch phát triển kết cấu hạ tầng, từ thủy lợi, giao thông, bến cảng, kho bãi, các cơ sở logistic (hậu cần)... trên phạm vi cả nước và mỗi vùng, tiểu vùng nông nghiệp sinh thái, để phục vụ việc thực hiện chiến lược sản phẩm nói trên. Thiết lập chiến lược phát triển khoa học - công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực để thực hiện chiến lược phát triển sản phẩm và xây dựng kết cấu hạ tầng, đô thị nông thôn theo quy hoạch.

Áp dụng phổ biến mô hình quản lý theo chuỗi giá trị ngành hàng nông sản, từ trang trại đến bàn ăn hay xuất khẩu đến mạn tàu, tổ chức lại nền sản xuất nông nghiệp theo hợp đồng (contract farming) ở mỗi vùng và tiểu vùng nông nghiệp sinh thái. Trong đó, doanh nghiệp cung ứng đầu vào - đầu ra cho sản xuất nông nghiệp và các trang trại sản xuất nông nghiệp hàng hóa quy mô lớn cùng với các hợp tác xã đích thực của họ là những chủ thể quan trọng nhất trong chuỗi giá trị ngành hàng và mối liên kết sản xuất nông sản. Doanh nghiệp phải là “nhạc trưởng” trong việc tổ chức lại sản xuất theo hợp đồng, quản lý chuỗi giá trị ngành hàng và cùng với các trang trại, các hợp tác xã của họ thiết lập cơ chế phân chia trách nhiệm và lợi ích hợp lý giữa các chủ thể tham gia chuỗi giá trị ngành hàng. Đó chính là cơ sở kinh tế tạo ra tính bền vững của mối liên kết này.

Như vậy về mặt pháp lý, doanh nghiệp là một pháp nhân kinh doanh trong nền kinh tế thị trường thực hiện quản lý toàn bộ chuỗi giá trị ngành hàng diễn ra trên diện tích đất nông nghiệp, ao nuôi, được Nhà nước giao quyền sử dụng. Nhưng trên từng thửa ruộng, vườn cây, chuồng trại, ao nuôi được giao khoán cho hộ nông dân, doanh nghiệp có vai trò cung ứng dịch vụ đầu vào - đầu ra, buộc họ thực hiện sản xuất theo GAP; còn hộ nông dân nhận khoán có toàn quyền chủ động, kể cả đầu tư thêm vật tư và lao động ngoài mức nhận khoán để thực hiện các khâu sản xuất mang tính sinh học trong khuôn khổ hợp đồng liên kết với doanh nghiệp. Do đó, họ trở thành chủ thể dự phần trong các khâu sản xuất này của chuỗi giá trị ngành hàng. Quan hệ giữa các hộ nhận khoán - chủ trang trại dự phần, với doanh nghiệp là quan hệ thị trường, bình đẳng trong giao dịch mua bán dịch vụ đầu vào - đầu ra. Mô hình này đã được thực tiễn chứng minh hiệu quả cao qua các điển hình Nông trường Sông Hậu trước đây và Công ty giống bò sữa và chế biến sữa Mộc Châu hiện nay.

Muốn vậy, Nhà nước phải tạo khung pháp lý bảo đảm việc cạnh tranh lành mạnh và thúc đẩy phát triển ngành nông nghiệp theo chiến lược và quy hoạch. Nhà nước phải xây dựng khung pháp lý để thị trường mua bán quyền sử dụng đất diễn ra lành mạnh, tạo ra những trang trại sản xuất nông sản hàng hóa quy mô lớn. Nhà nước cần đầu tư đào tạo miễn phí để tạo ra một đội ngũ nông dân chuyên nghiệp, có kiến thức và kỹ năng phù hợp với yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp. Bên cạnh đó, cần có chính sách ưu đãi về tài chính (đầu tư, tín dụng, thuế...) đối với các doanh nghiệp, trang trại và hợp tác xã tham gia chuỗi giá trị ngành hàng nông sản.

------------------------------------

* Tin bài liên quan:

Đổi mới để thị trường vận hành tốt hơnGiảm thủ tục, tạo bình đẳng cho doanh nghiệpChính sách phải kịp thời, phù hợpĐổi mới thể chế: đừng khoanh tay chờ