Hai bờ sông Sài Gòn nhìn từ trên cao Q.1, TP.HCM - Ảnh: Thuận Thắng

Trước hết phải nhận thức rõ sông Sài Gòn có giá trị lịch sử, truyền thống và ý nghĩa nhân văn rất lớn đối với người dân TP.HCM, tên sông cũng chính là tên của TP trước đây. Cũng chính vì lẽ đó trong những quy hoạch trước đây, từ những năm 1990-1991 và quy hoạch gần đây nhất được Thủ tướng phê duyệt thì sông Sài Gòn vẫn là trục bố cục tổ chức cảnh quan chính của TP.HCM.

Ngoài việc phải tuân theo quy hoạch chung đã được phê duyệt của TP.HCM đến năm 2030, tầm nhìn 2050, phải nhận thức rõ được giá trị của sông Sài Gòn khi làm quy hoạch.

Trên thế giới, các thành phố lớn của nhiều nước phát triển như Nga, Pháp, Ý, Úc, Anh đều có các con sông là điểm nhấn tạo nên văn hóa và bộ mặt đô thị. Trong khi tại Việt Nam những con sông làm nên cảnh quan của thành phố chưa nhiều, chỉ mới có sông Hàn tại Đà Nẵng là nổi trội hơn cả.

Sông Sài Gòn có một lợi thế và cũng là giá trị khai thác rất lớn đó là trải dài quanh thành phố hàng chục cây số, nước chảy hiền hòa, độ sâu đảm bảo. Tất cả hội lại thành các điều kiện lý tưởng để phát triển cảnh quan ven sông. Thêm nữa, dòng chảy của sông cũng uốn lượn trên không gian đô thị cho thấy sự ưu ái kỳ diệu của thiên nhiên. 

Đơn cử như sông chảy uốn lượn qua bán đảo Thanh Đa, sau đó tiếp tục uốn lượn tạo thành bán đảo Thủ Thiêm, rồi nữa về cuối thì vây quanh Khu chế xuất Tân Thuận rồi đổ về khu Nhà Bè. Sông không chỉ đẹp về cảnh quan mà còn tạo nên những phân khu chức năng một cách rất tự nhiên cho thành phố. Khi chảy qua Thanh Đa, sông tạo ra khu du lịch nghỉ mát, tiếp đó từ cầu Sài Gòn qua bán đảo Thủ Thiêm chảy đến hầm Thủ Thiêm, sông tạo ra không gian đô thị sầm uất giữa hai bờ sông. Xuôi xuống gần cuối của dòng chảy thì tạo ra những khu dịch vụ về cảng, khu công nghiệp...

Do đó, trong quy hoạch cần tạo ra các kịch bản cho sông, kịch bản này phải xuyên suốt từ thượng nguồn tới hạ nguồn của sông. Theo đó, phân khu thứ nhất xuất phát ở thượng nguồn sông từ Củ Chi đi xuống phải giữ gìn được cảnh quan theo hướng nguyên sơ tự nhiên, truyền thống.

Bắt đầu tới bán đảo Thanh Đa trở xuống thì có bàn tay của quy hoạch để tạo nên phân khu hai với những công trình kiến trúc, cảnh quan hai bên bờ để phát triển du lịch. Nhưng lưu ý, tại đây không được xây dựng công trình kiên cố hay mật độ dày đặc mà cần đảm bảo sự thông thoáng của không gian tự nhiên, không xâm hại đến sông.

Ở phân khu thứ ba, bắt đầu từ cầu Sài Gòn đi qua cầu Thủ Thiêm và quảng trường Trần Hưng Đạo là trung tâm tài chính dịch vụ thương mại tốt nhất. Đoạn cuối cùng chảy ra sông Đồng Nai, nơi giáp ranh Khu chế xuất Tân Thuận là khu dịch vụ hậu cần cảng biển, vận tải biển, khu chế xuất...

Dù việc phát triển kinh tế, phát triển đô thị là điều bắt buộc và là quy luật, tuy nhiên điều phải giữ là giá trị của dòng sông và quyền làm chủ của Nhà nước. Không thể đánh mất quyền làm chủ khi không có kịch bản quy hoạch, cứ giao đất cho các doanh nghiệp để họ toàn quyền xây dựng theo nhu cầu kinh doanh của họ.

Nhà chức trách cũng cần nhận thức rõ sông là sản phẩm của tự nhiên, không gian ven sông là tài sản sở hữu, là lợi ích công cộng, nên trong quy hoạch phải luôn nhớ để bố trí không gian cho sinh hoạt, vui chơi, giải trí công cộng của người dân. Mọi bài toán về quy hoạch xây dựng phải hết sức cẩn trọng. Nếu làm sai là không sửa được vì sông là tự nhiên, không phải như công trình muốn xây xong rồi đập đi cũng được.

_______________

KTS Lưu Trọng Hải:

Cải tạo sông Sài Gòn thành một điểm du ngoạn

Thành tích của TP.HCM sau 40 năm thống nhất là tạo được hai trục cảnh quan dọc hệ thống kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè và Tàu Hủ - Bến Nghé, trả lại một phần cảnh quan sông nước đặc trưng cho TP. Tuy nhiên, bờ sông Sài Gòn chưa được TP chú ý đầu tư đúng mức.

Công viên nối với đường dọc bờ sông để người dân hưởng thụ

Bờ sông Sài Gòn xưa nay chỉ có một đoạn công viên Bạch Đằng là phục vụ công cộng nhưng thực tế các tàu du lịch, tàu nhà hàng, các cảng tàu cánh ngầm... đã án ngữ hết nên người dân không còn nhiều không gian để tiếp xúc và hưởng thụ bờ sông.

Hiện tại, TP đang có một cơ hội rất lớn để thiết kế lại bờ sông Sài Gòn khi Nhà máy Ba Son và các cảng Sài Gòn, Khánh Hội... được di dời ra ngoại thành. Các nước trên thế giới ban đầu cũng lợi dụng bờ sông để khai thác cảng. Sau đó, người ta dẹp hết cảng, trả lại bờ sông cho người dân, trả lại nhân văn cho người dân.

Sông Sài Gòn là dòng sông rất đẹp. Đẹp ở chỗ nước sâu và xanh, dòng sông lượn quanh như một con rồng uốn tạo thành những bán đảo rất đẹp, đứng ở góc nào cũng nhìn thấy. Ý kiến cho rằng trả lại bờ sông để làm những công viên cho người dân có chỗ dạo chơi dưới cây xanh, bóng mát, hưởng thụ không khí ven sông là rất tốt.

Nhưng theo tôi, dành hết khu đất này để làm công viên là điều khó thực hiện bởi những khu đất ven sông là những khu đất vàng, những khu đất có lợi thế rất lớn về kinh doanh, phát triển thương mại dịch vụ. Bờ tây còn gắn liền với thương hiệu Sài Gòn, có hạ tầng tương đối hoàn chỉnh nên các nhà đầu tư rất thích.

Vì vậy, chỉ nên dùng khoảng 20% diện tích đất của dải đất ven sông ở bờ tây để làm cây xanh, dành những điểm thuận lợi nhất để xây dựng những công viên và nối với nhau bằng đường dọc bờ sông để người dân hưởng thụ. Những công viên khoảng 1ha, công viên ven bờ sông hoặc dải công viên ven sông... chứ không nhất thiết phải để tất cả dải đất này thành một công viên lớn.

Đừng phát triển nhà ở trên đất ven sông

Phần được xây dựng của dải đất ven sông này nhất quyết không cho phát triển nhà ở mà chỉ cho xây dựng những công trình như trung tâm thương mại, dịch vụ, văn phòng. Vì những loại công trình này vốn không rào chắn mà thường thu hút khách đến càng đông càng tốt. Những tòa nhà ven sông nhất thiết phải có kiến trúc đẹp, có bố cục tầng cao hài hòa (không hạn chế chiều cao), bắt buộc phải khống chế mật độ xây dựng từ 30-35% và phải có ngoại cảnh, hồ nước, cây xanh bên ngoài các công trình (landscape). 

Phía bờ đông sông Sài Gòn hiện nay rất hoang vu, còn cả nhà ổ chuột trên bờ. Nên làm một dải công viên cảnh quan phía bờ đông, đối diện và là trục cảnh quan tương phản với phía bờ tây. Quy hoạch khu vực trung tâm Thủ Thiêm đã có một công viên nhưng theo tôi phải kéo dài công viên ven sông này đến chân cầu Phú Mỹ. Dọc bờ sông, phía trong công viên có thể cho xây nhà hàng, quán cà phê với kiến trúc đẹp, thấp tầng ra phía bờ sông. Có thể thiết kế bến tàu, canô ven sông. Tuyệt đối không được giao cho nhà đầu tư làm nhà ở dưới bất kỳ hình thức nào bởi những khu nhà ở bị rào giậu và chỉ có một số người mới tiếp cận được. 

Mặt khác, nên sớm làm công viên - quảng trường trung tâm Thủ Thiêm và cầu đi bộ. Công trình này như một liều thuốc kích thích cho khu đô thị Thủ Thiêm phát triển. Người dân vừa thả bộ dọc công viên bờ sông, vừa thưởng ngoạn cảnh đẹp dưới dòng sông. Lúc này dòng sông trở thành một điểm du ngoạn rất đẹp chứ không chỉ phục vụ giao thông như bây giờ.

D.N.HÀ ghi