Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ nghiêm cấm dùng tay cầm và sử dụng điện thoại hoặc thiết bị điện tử khác khi lái xe. Nghĩa là sử dụng điện thoại mà không cầm tay khi lái xe, như qua loa hay tai nghe bluetooth, là hợp pháp. Tuy nhiên, điện thoại rảnh tay khi lái xe không hề an toàn.

Nguy cơ tai nạn xe hơi tăng gấp 4 lần khi dùng điện thoại rảnh tay

Nhiều thập kỷ trước, một nghiên cứu trên 699 tài xế của các nhà khoa học tại Đại học Toronto, Canada (1994) đã chứng minh rằng sử dụng điện thoại khi lái xe, bất kể cầm tay hay rảnh tay, đều có khả năng gặp tai nạn cao hơn gấp bốn lần so với khi lái xe mà không bị mất tập trung.

Nguy cơ gia tăng này thậm chí kéo dài khoảng năm phút sau khi cuộc gọi kết thúc, theo kết quả nghiên cứu của Đại học Sydney, Úc (2007). Như vậy, tương tác với thiết bị và công nghệ hoàn toàn không phải là vấn đề duy nhất.

Có vẻ như các cuộc trò chuyện qua điện thoại đã khiến người lái xe không tập trung vào việc lái xe, ngay cả sau khi đã cúp máy. Con người ta thường không nhận biết được tâm trí mình đang lang thang đâu đó mà không chú ý đến việc lái xe.

Còn các nhà khoa học của Đại học Utah, Mỹ (2007) chỉ ra rằng người lái xe khi mất tập trung sẽ phải mất nhiều thời gian hơn để phản ứng với các mối nguy hiểm, cùng lúc lại bỏ lỡ các mối nguy hiểm khác. Đồng thời, người lái đưa ra những quyết định kém cỏi về tốc độ và khoảng cách an toàn với những người tham gia giao thông khác.

Một nghiên cứu khác còn chỉ ra rằng nội dung cuộc trò chuyện mà người lái xe thực hiện, cùng với mức độ khó khăn của tình huống lái xe, có thể ảnh hưởng thêm đến hiệu suất lái xe.

Quá tải nhận thức khi vừa lái xe vừa nói chuyện điện thoại

Về mặt nhận thức, có thể thấy rằng khả năng và nguồn lực của con người là hạn chế, hầu như không thể kịp thời nhận ra mọi thứ trong tầm nhìn, hiểu những gì nghe được và từ đó có phản ứng đúng đắn, kịp thời.

Khi lái xe, khối lượng công việc cần xử lý là tương đối dễ dàng. Nhưng có thêm một cuộc trò chuyện qua điện thoại sẽ làm tăng mức độ khó khăn lên thêm.

Nếu đột ngột xuất hiện thêm một tình huống giao thông, ví dụ như có người lao qua đường hoặc xe trước phanh gấp, thì não có thể sẽ bị quá tải và một trong hai hoặc cả việc sẽ bị phá hỏng.

Các nghiên cứu của Đại học Mở và Đại học Sussex, Anh (2016) cho thấy khối lượng công việc tăng lên đến mức không thể xử lý này là do hai việc cần cùng một nguồn lực chú ý, dẫn đến sự cạnh tranh giữa chúng.

Tức là người lái xe không thể phân chia sự chú ý của mình một cách hiệu quả, vì cả hai việc đều sử dụng cùng một nhóm nguồn lực hạn chế.

Nếu các nguồn lực cần thiết để lái xe đang được sử dụng cho cuộc trò chuyện qua điện thoại thì tài xế sẽ không thể tập trung hoàn toàn để lái xe. Do vậy sẽ bỏ lỡ các phần quan trọng của bối cảnh lái xe đang diễn ra.

Mù tâm trí khi vừa lái xe vừa nói chuyện điện thoại

Khi một người vừa lái xe vừa nói chuyện điện thoại, mắt sẽ ít di chuyển để quan sát hơn. Người đó ít nhìn gương chiếu hậu hơn và có xu hướng tập trung nhiều hơn vào khu vực ngay phía trước, thay vì bao quát cả hai bên. Đây là kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học từ Đại học Complutense, Tây Ban Nha (2010).

Điều này giải thích tại sao những tài xế mất tập trung thường không phản ứng kịp thời được với các mối nguy hiểm trong tầm nhìn ngoại vi của mình.

Tuy nhiên, đáng lo ngại hơn, thay vì không biết do không nhìn thấy, những người lái xe bị mất tập trung còn có thể nhìn vào một thứ gì đó nhưng vẫn không nhận ra được - gọi là hiện tượng bị mù tâm trí (inattention blindness): nhìn nhưng không thấy.

Trong một nghiên cứu mô phỏng của Đại học Utah (2003), những tài xế nói chuyện qua điện thoại đã không phát hiện ra tín hiệu giao thông và ít có khả năng nhớ lại các biển quảng cáo bên lề đường.

Bằng cách theo dõi chuyển động mắt của tài xế, nghiên cứu này đã chỉ ra rằng những người lái xe mất tập trung và không mất tập trung đã xem các biển quảng cáo với mức độ như nhau. 

Nhưng những tài xế đang nói chuyện điện thoại không có đủ nguồn lực nhận thức để xử lý những gì mắt họ đang nhìn. Họ nhìn nhưng không thấy.

Tóm lại, điện thoại rảnh tay khi lái xe không an toàn hơn điện thoại cầm tay là bao. Vì vậy, dù pháp luật hiện hành không cấm nhưng hãy luôn giữ an toàn cho mình và người khác. Nội dung này cũng cần được đưa vào các chương trình đào tạo lái xe để góp phần bảo đảm trật tự, an toàn giao thông.

Cần trừ điểm bằng lái nhiều hơn với người vừa lái xe vừa nghe điện thoại

Chỉ cần lơ là một giây khi vừa lái xe vừa nghe điện thoại có thể gây tai nạn nguy hiểm, cần nâng mức phạt và trừ điểm bằng lái nhiều hơn.