Điều đó có nghĩa từ nay đến năm 2013, giá điện có thể phải được điều chỉnh để sát hơn với mức giá thành mà ngành điện đưa ra. Chỉ có điều dù giá điện theo thị trường từ năm 2013 thì khi đó EVN vẫn cơ bản ở vị thế độc quyền.

Theo TS Nguyễn Minh Phong - Viện Nghiên cứu kinh tế xã hội Hà Nội, trong khi đất nước thiếu điện nhưng các nhà máy phát điện độc lập vẫn khó đàm phán bán điện cho EVN là khó có thể chấp nhận được. EVN có thể ép các nhà máy điện khác bán giá thấp cũng đã phản ánh phần nào về sự khó cho cạnh tranh hiện nay. Lý do đơn giản, Công ty Mua bán điện, Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia và ngay cả Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia - đơn vị quyết ai được phát điện, phát bao nhiêu - đều đang trực thuộc và lương cao hay thấp đều nhờ EVN.

Chưa hết, có một thực tế rất khó cho cạnh tranh ở thị trường điện VN là ngay cả khi có cơ quan đứng ra mua điện thì các nhà máy phát điện độc lập cũng khó lòng cạnh tranh được với EVN. Lý do, các nhà máy điện độc lập hầu hết mới đầu tư, lãi suất cao, khấu hao lớn. Trong khi đó, các nhà máy của EVN đã hoạt động gần hết khấu hao, vốn làm các nhà máy này thường được vay theo diện ưu đãi. Vì vậy, trong tình huống nào EVN cũng có lợi. Thị trường vận hành đầy đủ thì các nhà máy của EVN khi chào giá cũng sẽ được hưởng giá cao. Còn các nhà máy phát điện độc lập luôn trong trạng thái “bí” bởi giá cao thì không được huy động, còn giá thấp thì lỗ.

Đề án tái cơ cấu ngành điện lúc vừa ban hành đã đề xuất tách các nhà máy điện đang thuộc EVN thành các công ty phát điện độc lập, tách Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia và Công ty Mua bán điện khỏi EVN... Chủ tịch EVN khi đó đã trả lời ngay: sẵn sàng để Công ty Mua bán điện và Tổng công ty Truyền tải độc lập, nhưng chỉ lo các đơn vị này... không hoạt động nổi do không có vốn, không vay được ngân hàng. Song, EVN đã có văn bản phản đối ngay đề xuất tách các nhà máy điện khỏi EVN vì cho rằng như thế đi ngược lại tinh thần phải tạo những tập đoàn mạnh. Đến nay, phương án lập các tổng công ty phát điện đã được chỉnh lại, hướng vẫn cho thành lập ba tổng công ty phát điện, nhưng cho... nằm trong EVN. Nhiều lý do hợp lý được đưa ra, nhưng rõ ràng nếu cứ để các công ty trên mãi núp dưới bóng EVN thì không biết đến bao giờ EVN mới hết độc quyền và các công ty trên mới đủ mạnh để độc lập?

Ngành điện lỗ nhiều năm, nên giờ chỉ có thể tăng giá. Song vẫn có chuyên gia hỏi tại sao giá điện chỉ tăng chứ chưa bao giờ giảm. Điều này chứng tỏ EVN cần phải lắng nghe và tăng tính giải trình hơn nữa chứ không thể cứ trách thực tế EVN lỗ, sao nói mãi dư luận không chịu hiểu. Đặc biệt, những câu hỏi mang tính chính đáng về tiền lương cao khi doanh nghiệp lỗ, về thiếu điện nhưng các nhà máy vẫn khó đàm phán bán điện cho EVN... cần được giải thích khoa học, tận tình hơn chứ không chỉ là “đúng quy định của Nhà nước”.