Phóng to

Ông Phan Quốc Hùng cho biết từ nhiều năm nay nhà hát đã “gò” các nghệ sĩ trẻ của nhóm Thắp sáng niềm tin vào kỷ luật phải thuộc tuồng trước khi ra diễn nên nạn nhắc tuồng lộ liễu hầu như không có. Trong ảnh: một cảnh trong vở Nước mắt thâm tình của nhóm Thắp sáng niềm tin -Ảnh: Linh Đoan

TT - Người đi xem cải lương ngày nay bắt buộc phải tập quen với âm thanh không thể thiếu là tiếng... nhắc tuồng?!

Nhắc tuồng là công việc thầm lặng của người đứng sau cánh gà, nhắc kiểu "mồi" vài từ cho nghệ sĩ biểu diễn trên sân khấu nhớ hết lời thoại. Thế nhưng việc nhắc tuồng công khai đang ngày càng phổ biến ở nhiều chương trình cải lương hiện nay, phổ biến đến mức người ta xem đó là chuyện bình thường!

Nghệ sĩ cũng cần... "phao"

Nhắc tuồng ngày trước là chuyện kín đáo, người nhắc tuồng đứng nép cánh gà thì thào vài từ kiểu nhắc bài cho học trò. Nhưng giờ đây có những nghệ sĩ vô tư để người nhắc tuồng nhắc nguyên đoạn thoại. Những đoạn cao trào xen lẫn tiếng trống, tiếng đàn dồn dập, người nhắc tuồng phải hét to lên để át cả mớ âm thanh hỗn độn đó, thế nên không hiếm tuồng khán giả ngồi tận giữa rạp vẫn nghe mồn một cái âm thanh "lạ lùng" đó! Nghệ sĩ thì không chăm "học bài" nên hồn vía nhân vật cứ bay đâu mất vì mải lo căng tai, liếc mắt vào hướng cánh gà!

Nạn nhắc tuồng lộ liễu không chỉ xuất hiện ở những chương trình nhỏ mà chương trình lớn, chương trình hoành tráng cũng không chừa. Từ nghệ sĩ trẻ đến nghệ sĩ tên tuổi đều cần "phao" nhắc tuồng! Trong một vở cải lương, nghệ sĩ đóng vai vị vua lâm bước đường cùng, ngã ngựa... Do diễn hăng quá nên cú ngã ngựa làm máy nhắc tuồng đeo bên tai bị rơi ra, vua luýnh quýnh không biết thoại ra sao, chỉ biết quơ tay quơ chân để... lấp khoảng trống. Anh nhắc tuồng thấy vậy phải chạy ra tấm màn tuyn trắng phía sau vua mà đọc (vì ba mặt sân khấu đều lộ thiên), từ đó đến hết cảnh vua chỉ diễn... quanh quẩn cạnh chiếc màn tuyn trắng có in bóng một "hình nhân lạ” phía sau!

NSƯT Trần Minh Ngọc nhìn nhận sân khấu cải lương nói riêng và sân khấu nói chung phải nhanh chóng dẹp bỏ ngay tình trạng lạm dụng việc nhắc tuồng. Tiếng nhắc tuồng quá rõ ràng đã phá đi mỹ cảm, khiến sự tiếp nhận vở diễn của khán giả không được trọn vẹn. Đó là cách làm việc ẩu tả, thiếu tôn trọng người xem.

Có tuồng nghệ sĩ đang xuống câu vọng cổ ngọt lịm vẫn chấp nhận trễ nhịp vì phải... chờ nhắc tiếp câu sau! Có nghệ sĩ đang diễn cảnh đau khổ vẫn tỉnh bơ quay vào cánh gà hấp háy mắt với "vị cứu tinh", ý bảo: "Nhắc lại đi, không nghe kịp!". Kiểu tự nhiên... ngừng lại để chờ "bơm" thoại khiến không chỉ vai diễn của nghệ sĩ quên bài bị ảnh hưởng mà còn làm gãy cả vở diễn có công sức của bao người làm ra, trong đó có những nghệ sĩ ca diễn rất nghiêm túc mà chẳng cần ai nhắc nhở!

Ngay cả trong một vở diễn kinh điển gần đây, mặc dù từng câu từng chữ của vở diễn đã như in khắc vào tâm trí người xem, vậy mà nạn nhắc tuồng lộ liễu vẫn diễn ra, đến nỗi có khán giả bực mình ngao ngán: "Tui là khán giả coi riết thuộc luôn, còn họ là nghệ sĩ mà hổng nhớ nổi là sao trời!". Khán giả than phiền, bực bội, còn nhà tổ chức phân trần do nghệ sĩ phải chạy sô nhiều, thời gian tập dượt ít nên không kịp học thoại, nghệ sĩ có tuổi thì học thoại không nổi...

Sẽ tập trung chấn chỉnh?

NSƯT Lệ Thủy cho biết: "Chuyện nhắc tuồng đã có từ xưa, không vở tuồng nào mà không có nhắc tuồng. Nhắc tuồng cũng là cả một nghệ thuật. Các đoàn hát lúc trước, đoàn nào cũng có người nhắc tuồng chuyên nghiệp, họ nhắc hay lắm, nhỏ nhưng nghe rất rõ. Với lại nghệ sĩ cũng phải ý thức học tuồng đàng hoàng để nắm rõ tâm lý nhân vật, chỉ đôi lúc mải diễn bất chợt quên thoại thì chỉ cần người ta nhắc vài từ là có thể nhớ đoạn sau ngay. Phó mặc tất cả cho người nhắc tuồng là chuyện không nên chút nào!".

Ở sân khấu kịch nói chuyện nhắc tuồng cũng có nhưng không nghiêm trọng và thường xảy ra trong những buổi phúc khảo, những suất diễn đầu hoặc khi nghệ sĩ này thế vai cho nghệ sĩ kia. Hơn nữa, các sân khấu kịch nói thường xuyên sáng đèn với những suất diễn ổn định, liên tục nên các nghệ sĩ cũng dễ ngấm kịch bản, thuộc thoại nhanh. Sân khấu Idecaf có thể được xem là một điểm sáng ngay cả trong những buổi phúc khảo vì gần như không có chuyện nhắc tuồng lộ liễu. Theo NSƯT Thành Lộc, nếu bước ra sân khấu mà không thuộc thoại thì đồng nghĩa với việc xem thường vai diễn, xem thường khán giả và xem thường cả chính uy tín nghề nghiệp của mình.

Ông Phan Quốc Hùng - giám đốc Nhà hát Trần Hữu Trang - bày tỏ nhiều nghệ sĩ bây giờ cứ mải chạy sô, không dành thời gian tập tuồng, mà đã không tập tuồng, mất tập trung thì làm sao thuộc tuồng cho được. Gần đây có một số nghệ sĩ tự chế ra máy nhắc tuồng (là loại máy bộ đàm dạng nhỏ mua từ nước ngoài về), vì vậy sự ỷ lại vào người nhắc tuồng ngày càng gia tăng. Ông Hùng cho biết có một số nghệ sĩ trực thuộc nhà hát đề nghị trang bị máy này nhưng ông nhất quyết không đồng ý. Máy móc thì cũng có lúc trục trặc, mà máy "đứng" thì người cũng... đứng luôn!

Để khán giả không bất mãn, cải lương có thể dẹp được nạn nhắc tuồng lộ liễu này? Ông Quốc Hùng khẳng định sắp tới sẽ tập trung chấn chỉnh vì ngay chính bản thân ông cũng cảm thấy rất bức xúc. Thế nhưng xem ra đó không phải là chuyện dễ vì theo ông: "Quản lý nghệ sĩ trực thuộc nhà hát thì dễ nhưng đối với nghệ sĩ tự do thì khá khó khăn!".

Một trong những cách gỡ rối là "nắm" anh tổ chức chương trình (hợp tác với nhà hát theo phương thức xã hội hóa), đề nghị họ phải chịu trách nhiệm về vấn đề này. Còn đối với những nghệ sĩ "cây đa cây đề” thì biện pháp có mềm dẻo hơn: động viên, khơi dậy lòng yêu nghề, lòng tự trọng của người nghệ sĩ để học tuồng tích cho đàng hoàng hơn... Vậy mà lắm lúc ông giám đốc cũng méo mặt vì có nghệ sĩ tên tuổi cười hề hề, vô tư nói: "Có tuổi rồi, ráng học mà hổng vô thì sao giờ?".

NSƯT Trần Minh Ngọc cho rằng các biện pháp chế tài cũng có nhưng thực thi chưa triệt để. Theo ông, một trong những biện pháp cứng rắn nữa là sự lên tiếng của dư luận, báo chí.