Nâng đường ngập nhà: Có thể kiện đòi bồi thường

KTS LÊ CÔNG SĨ (Trà Vinh)

TT - Ngập lụt đô thị được xác định có nhiều nguyên do, trong đó nguyên do chính là việc thoát nước không bảo đảm. Điều đó có thể xuất phát từ cốt nền đô thị thấp hơn hệ thống cốt chuẩn (gây ngập trên diện rộng) và cũng có trường hợp địa hình tuy cao hơn cốt chuẩn song lại bị làm trũng so với khu vực xung quanh (gây ngập cục bộ).

Phóng to

Sau khi nâng cấp đường Phạm Văn Chí, quận 6, TP.HCM, nhiều nhà dân thấp hơn mặt đường gần 1m - Ảnh: N.TRIỀU

Chống ngập ngoài đường, gây ngập trong nhà

Ngập lụt xảy ra do hệ thống cốt nền lạc hậu có vẻ là bất khả kháng, được cho là hệ quả của thiên tai và được người dân chấp nhận. Trong khi đó, ngập cục bộ được xem là “nhân tai”, hệ quả của công tác quản lý đô thị thiếu khoa học, thiếu đồng bộ thường gây bức xúc nơi người dân nói riêng và xã hội nói chung.

Việc nâng đường không đồng bộ và thiếu khoa học làm tình trạng ngập lụt tuy biến mất trên nhiều tuyến đường song lại được “chuyển” vào nhà dân. Ngập lụt triền miên ngay cả vào mùa khô đã mang lại sự xáo trộn đáng kể và gây thiệt hại rất cụ thể. Câu hỏi đặt ra là với việc các cơ quan chức năng thực hiện công tác nâng đường gây ngập nhà như đã nói, người dân có thể khởi kiện đòi bòi thường?

Câu trả lời có vẻ không dễ và việc bồi thường do nâng đường gây ngập nhà dân có vẻ cũng chưa có tiền lệ, song hoàn toàn có cơ sở để đặt ra vấn đề này.

Khi thực hiện nghĩa vụ đóng thuế và trao quyền cho các cơ quan chức năng quản trị xã hội nói chung, trong đó có công tác điều hành và quản lý đô thị, người dân có quyền yêu cầu được đáp ứng những tiện ích đô thị một cách chính đáng. Cụ thể hơn, nguyên tắc chung của pháp luật là ai gây thiệt hại thì phải bồi thường.

Khi xây dựng nhà, giấy phép xây dựng được xem là cơ sở pháp lý mà người dân có nghĩa vụ phải tuân thủ. Theo đó, giấy phép quy định chiều cao cốt xây dựng một cách cụ thể dựa trên những tính toán của nhà quản lý.

Người dân dù có muốn xây dựng với cốt cao hơn nhằm phòng tránh rủi ro ngập lụt từ việc duy tu và nâng cấp đường sá thì cũng không được phép. Như vậy, khi nhà người dân bị ngập xuất phát từ “lỗi” của cơ quan chức năng (khi nâng đường), trách nhiệm của các cơ quan này phải được đặt ra.

Yêu cầu được bồi thường còn là cách để cơ quan chức năng có trách nhiệm hơn trong công tác quản lý của mình.

Xóa bỏ tâm lý ngại đi kiện

* Luật sư Trương Xuân Tám, ủy viên Hội đồng luật sư toàn quốc, cho biết về nguyên tắc, pháp luật bảo đảm quyền có tài sản hợp pháp của người dân. Luật quy định khi quyền lợi của người dân bị thiệt hại thì họ có quyền khởi kiện để đòi bồi thường.

Pháp luật đã có nhiều quy định cụ thể việc bồi thường cho người dân trong trường hợp bị thiệt hại vì các công trình công cộng.

Chẳng hạn quy định về đền bù, giải phóng mặt bằng cho nhà đất của người dân để làm đường, xây dựng công trình công cộng. Nhiều công trình xây dựng không phải giải tỏa nhà đất của người dân nhưng làm giảm giá trị sử dụng của nhà đất đó thì cũng có quy định phải bồi thường. Dẫn chứng là trường hợp xây dựng đường dây truyền tải điện thế đi ngang qua khu vực nhà dân.

Trong một số trường hợp nhà dân không bị di dời nhưng bị ảnh hưởng như hạn chế độ cao, trồng cây... thì cũng được nhận một khoản bồi thường thiệt hại.

Chính vì vậy, trường hợp nâng đường, dù vì mục đích công cộng nhưng nếu gây thiệt hại cho người dân thì cũng phải bồi thường theo nguyên tắc bình đẳng của Luật dân sự.

Luật sư Trương Xuân Tám cho rằng yếu tố lỗi cần xác định đối với trường hợp nâng đường trên là: việc thi công công trình nâng cấp đô thị đó có phù hợp với quy hoạch được duyệt hay không? Nếu khu vực đó đã có quy định về cốt nền mà công trình làm cao quá cốt nền quy định khiến nhà dân bị ảnh hưởng thì chủ đầu tư, chủ quản công trình đường đó phải có trách nhiệm bồi thường.

Trường hợp chủ đầu tư làm đúng cốt nền nhưng cốt nền lại được quy hoạch sau thời điểm nhà dân xây dựng (xây dựng hợp pháp, đúng giấy phép) thì không chỉ chủ đầu tư mà cơ quan quy hoạch cũng cần phải liên đới trách nhiệm.

Cùng có ý kiến về vấn đề này, luật sư Lê Văn Hy - Đoàn luật sư TP.HCM - đồng tình: từ trước đến nay rất nhiều nhà dân đã bị ảnh hưởng, thiệt hại bởi các công trình xây dựng, nâng cấp đường sá nhưng người dân thường tự lo mà không khởi kiện.

Theo tâm lý người dân, công trình vì mục đích công cộng, “Nhà nước và nhân dân cùng làm” nên không ai kiện cáo hoặc ngại kiện vì sợ khó được bồi thường.

Các luật sư đồng tình: cần phải hướng đến một xã hội dân sinh, bình đẳng. Người dân xây dựng sai, xâm hại các công trình công cộng thì bị xử phạt, buộc khôi phục hiện trạng ban đầu, buộc bồi thường thì ngược lại, việc thi công các công trình xây dựng công cộng nếu gây thiệt hại cho người dân thì Nhà nước (do cơ quan chủ quản đại diện) cũng phải có nghĩa vụ bồi thường.

* Theo pháp luật hiện hành, chủ đầu tư có thể phải bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nếu có yếu tố như sau: phải có thiệt hại xảy ra, phải có hành vi trái pháp luật, phải có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại xảy ra và hành vi trái pháp luật, phải có lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý của người gây thiệt hại.

Thiệt hại của các hộ dân là rõ ràng và có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi nâng đường và ngập úng. Tuy nhiên, ở đây chủ đầu tư cũng có giấy phép hoặc ít nhất cũng được phép của cơ quan nhà nước có thẩm quyền để thi công nâng đường.

Mặc dù có giấy phép nhưng trong quá trình lập, thẩm định và phê duyệt dự án nếu không đảm bảo các yêu cầu của pháp luật về xây dựng thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại cũng được đặt ra.

Theo điều 36 Luật xây dựng, một công trình cần phải bảo vệ môi trường, bảo đảm hiệu quả kinh tế - xã hội của dự án. Tại điều 4 Luật xây dựng cũng quy định:

“Bảo đảm vệ sinh môi trường; phù hợp với điều kiện tự nhiên; bảo đảm xây dựng đồng bộ trong từng công trình, đồng bộ các công trình hạ tầng kỹ thuật”. Hành vi nâng đường làm ngập nhà dân rõ ràng là đã không đồng bộ với các công trình hạ tầng kỹ thuật và điều kiện tự nhiên (cốt nền hiện hữu của nhà dân và hẻm), điều này là vi phạm pháp luật xây dựng và lỗi của chủ đầu tư dự án.

Theo tôi, người dân bị ảnh hưởng của việc nâng đường có thể khởi kiện chủ đầu tư dự án và yêu cầu tòa án buộc chủ đầu tư phải bồi thường thiệt hại cho mình.