Về quê, tôi được ông anh trong nghề dẫn tới nhậu với ông H. cán bộ một sở. Ông H. nói mẹ ông mất cách đây ba tháng, thọ 90 tuổi. Trước khi mất, bà lọ mọ viết ra vài trang giấy học trò với nét chữ rõ, đều, đẹp dặn con cháu lo đám tang của bà như sau.

Thứ nhất, ngoài con cháu ruột rà, không thông báo ra ngoài nhưng nếu người ngoài đến viếng thì không nhận phúng điếu, dù là vòng hoa hay nhang đèn. Dứt khoát không dựng rạp cho khách ngồi để tránh phiền phức cho hàng xóm trong việc đi lại.

Thứ hai, không mời thầy chùa đến tụng kinh, vừa tốn tiền, vừa ồn ào, vừa tội con cháu phải quì cả buổi hầu kinh, có khi làm người nghèo tủi thân.

Thứ ba, chỉ làm mộ đất để cỏ mọc lên và dựng một tấm bia là đủ. Ở địa phương chưa có lò hỏa táng nên bà dặn chôn như vậy, chứ nếu có đài hóa thân hoàn vũ chắc bà dặn sẽ đưa vào đây.

Ông H. nói lúc đầu ông định làm theo ý mẹ. Tuy nhiên, anh chị em trong nhà cũng như trong sở không chịu làm đám tang như lời mẹ ông dặn, vì thấy nó "lành lạnh" thế nào... 

Vậy là ông phải làm đám ma giống với của nhiều gia đình khác: dựng rạp, phát tang, mời ban nhạc hiếu, rước thầy chùa, đốt giấy tiền, xây mồ to mả đẹp.

Không riêng mẹ ông H. mà nhiều người vai vế hơn bà cũng được người sống nại ra một số lý do để không làm đám tang đơn giản như di nguyện của người chết. 

Cách hành xử này của nhiều người Việt khác với người phương Tây. Albert Einstein (1879-1955) là một ví dụ.

Albert Einstein là nhà khoa học nổi tiếng thế giới. Tạp chí Time trong số ra cuối cùng của thế kỷ 20 đã bình chọn ông là "Nhân vật của thế ký". 

Trước khi mất, ông viết di chúc yêu cầu đám tang ông không điếu văn, không hoa, không nhạc, không bia mộ; chỉ 12 người tiễn đưa ông; tro cốt ông rải ở nơi không được biết. 

Tất cả đã được làm như di nguyện của ông.

Người Việt xưa có câu người sắp chết lời nói linh thiêng. Biết vậy nhưng nhiều người thân vẫn làm trái di nguyện người chết. 

Chắc họ có những lý do. Nào là thấy nó lành lạnh; nào là thiên hạ làm sao mình phải làm vậy, làm khác thấy nó kỳ kỳ; nào là vì vị thế, thanh danh, quan hệ của gia đình và của người đã mất…

Những lý do đó có thực nhưng trong trường hợp này, sẽ đúng mực hơn nếu làm theo lời dặn của người đi xa.