Sách do Zét Nguyễn dịch - Ảnh: ĐA VI

Lưỡng giới (Middlesex) không đơn giản là câu chuyện khởi nguồn từ tình trạng thiếu hụt enzyme 5-AR khiến nhân vật chính trở thành một người liên giới tính.

Cuốn tiểu thuyết đoạt giải Pulitzer năm 2003 của Jeffrey Eugenides còn là một trường thi đồ sộ trải qua ba thế hệ người nhập cư gốc Hi Lạp.

Thế hệ thứ nhất của nhà Stephanides vượt đại dương, bỏ lại quê hương trong cảnh khói lửa tang tóc ở Smyrna năm 1922, nơi quân Thổ vĩnh viễn đẩy tàn tích cuối cùng của đế quốc Byzantine - Hi Lạp ra khỏi bán đảo Tiểu Á.

Điểm đến của họ là nước Mỹ, nơi thế hệ thứ hai, rồi thứ ba chào đời. Các thế hệ sau của gia đình lớn lên theo thăng trầm của thành phố công nghiệp Detroit, trải qua thời cấm rượu, rồi thời đại khủng hoảng.

Cuộc bạo loạn sắc tộc năm 1967 nổ ra ở Detroit khi người dẫn chuyện Calliope còn là một cô bé. Nhiều năm sau, khi Calliope phải lòng cô bạn thân được gọi là "đối tượng" thì cũng là lúc Calliope vướng vào quan hệ xác thịt lần lượt với cả cô này và người anh trai.

Sau một tai nạn, Calliope biết được căn bệnh của mình và chính thức trở thành anh Cal, một người liên giới tính. Cal tiếp tục con đường phiêu bạt, truy tầm chính mình, cho đến một ngày trở lại mái nhà xưa ở Detroit để được bà nội tiết lộ về bí mật hôn nhân cận huyết, nguồn cơn của tất cả mọi việc.

Lưỡng giới có dòng thời gian kéo dài xuyên suốt thế kỷ 20 với quy mô của một trường ca, khiến mỗi lát cắt câu chuyện là một chủ đề lớn trong lòng câu chuyện lớn.

Nếu sắc tộc - bình đẳng là một chủ đề lớn của văn học Mỹ thì không đâu thể hiện rõ hơn cho bằng một Detroit của gia tộc Stephanides. Đây cũng là Detroit của chính nơi tác giả lớn lên, nơi mà người nhập cư và người da đen bị phân biệt đối xử.

Bất ổn sắc tộc đã là một vấn nạn lớn khi thế hệ thứ nhất của gia đình Stephanides đến Detroit. Nơi đây, họ xuống thuyền theo đuổi giấc mơ Mỹ nhưng ngay lập tức phải đối mặt với thời khủng hoảng kinh tế, luật cấm rượu và các đạo luật chống di dân khác.

Không gì Mỹ hơn một người theo đuổi giấc mơ Mỹ bị vỡ mộng trong những năm 1920, một hình ảnh biểu tượng vô tình gợi nhớ Gatsby vĩ đại của Fitzgerald.

Di dân - tị nạn là một chủ đề khác được bàn đến. Nhưng điều này dẫn đến một chiều kích lớn hơn, bao quát tất cả tiểu thuyết, đó là: tái sinh. Khi Lefty và Desdemona đến với nhau trên chiếc tàu vượt thoát khỏi biển lửa, họ đã từ bỏ thân phận chị em để tái sinh như một cặp vợ chồng.

Ở Detroit, họ tái sinh từ người Hi Lạp thành người Mỹ. Cũng ngay lúc đó, Desdemona không biết bà mang mầm mống cho một cuộc tái sinh khác, diễn ra trong tương lai. Đó là khi đứa cháu nội Calliope từ bỏ thân phận đàn bà để tái sinh thành một người đàn ông - Cal.

Thực tế tiểu thuyết Lưỡng giới được phát triển rộng hơn chủ đề giới tính, và bung nở như đột biến enzyme 5-AR để gồm thâu những chủ đề thú vị khác. Đó cũng là lý do cuốn sách nhận được nhiều giải thưởng danh giá, bán được hàng triệu bản.

'Chất Michelle' và câu chuyện của 'chúng ta'

Khi kể lại câu chuyện về cuộc đời mình, Michelle Obama - Cựu đệ nhất phu nhân nước Mỹ - phác họa nhiều trải nghiệm quý giá.