Phóng to

Đi vào chi tiết, cũng nên phân biệt salary là tiền lương cố định, tính theo năm, trả hàng tháng hay nửa tháng còn wage là tiền lương tính theo ngày hay tuần. Các món phụ cấp nói chung là fringe benefits như xe công (company car), tiền ăn trưa (lunch allowances), bảo hiểm (insurance), bảo hiểm nha khoa (dental plan)...

Hiện nay, chuyện trả lương cho giới giám đốc ở Mỹ và châu Âu đang gây bất bình trong công luận vì mức lương giới này hưởng quá cao. “The CEO of a Standard & Poor’s 500 company made on average $14.78 million in total compensation in 2006”. Tổng lương thưởng bình quân một năm mà lên đến 14,78 triệu đôla thì cao thiệt. Nên nhớ: “The President of the United States earns $400,000 a year; the vice president’s annual salary is $186,300”.

Nhưng dư luận phản đối là do mức lương cao này lại không gắn với hiệu suất làm việc. “Problems with executive compensation came to a head in 2006 with large severance packages given to departing CEOs who performed poorly”. Trong câu này có cụm từ severance packages là những thỏa thuận phụ cấp thôi việc. Thường khi mời một người về làm CEO một công ty lớn, HĐQT phải ký hợp đồng trong đó có những điều khoản hậu hĩnh nếu phải chấm dứt công việc trước thời hạn - cái này gọi là golden handshake. Phân biệt từ này với golden hello là tiền thưởng ngay cho người được tuyển dụng, thường là được dụ dỗ từ công ty đối thủ về đầu quân. Ngoài ra, còn có từ golden parachute (nghe như kiểu dùng từ “hạ cánh an toàn” ở nước ta) - cũng giống như golden handshake.

Có nhiều ông CEO nhận lương bình thường hay thậm chí chỉ nhận 1 đôla tiền lương tượng trưng nhưng đổi lại được nhận stock options - tức là quyền mua cổ phiếu với mức giá đã ấn định trước. Ai cũng nghĩ với quyền mua cổ phiếu như vậy, các ông giám đốc sẽ nỗ lực hết lòng để giá cổ phiếu công ty tăng và ông ta cũng hưởng lợi theo. Thế nhưng cách chi trả lương này kéo theo các xì-căng-đan ghi lùi ngày hưởng quyền mua cổ phiếu đang âm ỉ trong giới doanh nhân Mỹ. Executive PayWatch nhận xét: “The stock options backdating scandal reveals a flawed compensation system in which CEOs can take what they want from their companies and their shareholders with impunity”.

Dưới áp lực của công luận, Sở Giao dịch chứng khoán Hoa Kỳ quy định công ty niêm yết phải công khai tiền lương thưởng trả cho giám đốc và các con số công bố càng làm mọi người giật mình. “Top of the heap so far is Ken Lewis, boss of Bank of America, with total pay in 2006 valued at $114.4m”. Cứ đi làm một ngày được trả chừng nửa triệu đôla thì thiệt là quá khỏe.

Ở trên chúng ta đã biết từ fringe benefits nhưng văn báo chí thường thích dùng từ perks hơn. “The new rules require the disclosure of all perks worth $10,000 or more, whereas the old rules allowed firms to keep quiet about anything worth less than $50,000”. Một loại perk bị lạm dụng nhiều nhất là máy bay riêng của công ty. “No company wants a repeat of the battering suffered by Tyson Foods after revelations that “friends and family” of Donald Tyson, a former boss, made undisclosed use of the corporate jet—valued at over $1m—without his even being on board”. Như vậy sếp cũ của hãng Tyson Foods dùng máy bay riêng của công ty chở bạn bè và người thân đi chơi (có lúc không có ông này đi cùng), các chuyến bay trị giá trên 1 triệu đôla, làm sao cổ đông của công ty này không bực cho được.

Sở Giao dịch chứng khoán New York có một quy định rất hay: ủy ban tiền lương của HĐQT của các công ty muốn niêm yết phải gồm toàn các ủy viên độc lập để khỏi bị tác động hay khỏi làm theo cách có qua có lại. Dù sao chuyện tiền lương cho giới giám đốc là chuyện dài khó có kết thúc sớm. Tờ Economist viết: “Even being tough on new chief executives is not proving easy, however. Private equity is on the prowl, offering packages with incentives that a public company can find hard to match amid all the denunciation of fat cats”. Trong câu cuối, người viết so sánh hai loại hình “private equity” là các quỹ đầu tư tư nhân và “public company” là các công ty niêm yết. Vì là quỹ tư nhân nên họ không có nghĩa vụ công khai tiền lương của giới giám đốc và đủ sức để đưa ra những lời mời chào hấp dẫn. Và bên kia, là công ty niêm yết nên khó lòng cạnh tranh nhất là trong bối cảnh đang bị lên án trả lương cho giám đốc thành các “fat cats”.