Phóng to

Ảnh: Nhã Nam

Qua đời năm 1985, khi người ta chưa kịp trao cho ông một giải Nobel (thật ra những người như Borges, Calvino, Virginia Woolf, Vladimir Nabokov, James Joyce có thể nói là đứng riêng ra một cõi, chia sẻ cái sự không đoạt giải Nobel, nhưng có tầm ảnh hưởng hơn rất nhiều tác giả từng đoạt giải này), mãi đến năm 2004 bản dịch một cuốn sách trọn vẹn của ông mới xuất hiện ở Việt Nam (Palomar, NXB Hội Nhà Văn 2004, Vũ Ngọc Thăng dịch), nhưng có lẽ phải đến Nam tước trên cây (Nhã Nam và NXB Văn Học 2009, cũng do Vũ Ngọc Thăng dịch) thì Calvino mới được biết đến rộng rãi ở Việt Nam.

Với sự yêu mến dành cho Nam tước trên cây, nhiều người đọc háo hức chờ đợi Nếu một đêm đông có người lữ khách (Nhã Nam và NXB Văn Học 2011, bản dịch của Trần Tiễn Cao Ðăng.)

Nếu một đêm đông có người lữ khách là một cuốn tiểu thuyết đặc biệt. Ngay trang đầu tiên, người đọc đã có cảm giác tác giả đang bỡn cợt mình: “Bạn sắp bắt đầu đọc cuốn tiểu thuyết mới Nếu một đêm đông có người lữ khách của Italo Calvino”. Câu mở đầu này không khỏi khiến người đọc giật mình, xem đi xem lại có phải mình đang đọc lời tựa hay lời giới thiệu tác phẩm không.

Khi tin chắc câu đang đọc là câu đầu tiên của tiểu thuyết, người đọc ngay lập tức nhận ra rằng mình đang cầm trên tay một cuốn tiểu thuyết không giống bất cứ tiểu thuyết nào đã đọc.

Thật vậy, trong cả chương đầu tiên, người đọc sẽ sung sướng khi thấy Calvino đi guốc trong bụng mình khi ông mô tả các tư thế đọc sách (bất cứ ai ưa đọc cũng hiểu niềm vui sướng khi chọn được một tư thế thoải mái để đọc sách như thế nào), và nhất là khi ông phân loại sách ra thành, ví dụ như: sách bạn lên kế hoạch đọc đã nhiều năm nay, sách bạn cần xếp cạnh những sách khác trên giá sách của mình, sách bạn luôn vờ là đã đọc và nay đã đến lúc ngồi xuống thật sự đọc...

Chỉ bấy nhiêu đã khiến bất cứ người đọc nào cũng có thể mỉm cười vì thấy tác giả hiểu mình quá sức, vì thấy chưa bao giờ mình - với tư cách người đọc - lại được một nhà văn thấu hiểu và đồng cảm đến thế.

Nếu người đọc cảm thấy như vậy thì quả nhiên người đọc đã rơi vào “bẫy” của Calvino, vì Nếu một đêm đông có người lữ khách đích thực là một cuốn sách về người đọc, cho người đọc và vì người đọc. Người đọc, ở ngôi thứ hai, chính là nhân vật của tác phẩm.

Ðể người đọc khỏi cô đơn và để tiểu thuyết của mình có chút lãng mạn, Calvino tặng thêm cho người đọc một người đọc nữ, cho cả hai cùng nhau phiêu lưu qua một nửa cuốn tiểu thuyết.

Nói một nửa, vì cặp đôi người đọc này chỉ xuất hiện ở những chương có đánh số. Xen kẽ với những chương đánh số là những chương mang nhan đề như nhan đề những cuốn tiểu thuyết. Thật ra, đó chính là những cuốn tiểu thuyết, hay chính xác hơn, mỗi chương này là chương mở đầu của một tiểu thuyết khác nhau.

Tổng cộng có mười chương mở đầu cho mười tiểu thuyết, nội dung khác nhau, giọng điệu khác nhau, được nối kết với nhau thông qua cuộc phiêu lưu của người đọc và người đọc nữ.

Như thế, có thể nói Calvino cho ta đọc mười một tiểu thuyết trong một cuốn sách, mà cũng có thể nói Calvino chẳng cho ta đọc một cuốn tiểu thuyết nào trọn vẹn cả. Nếu một đêm đông có người lữ khách, do vậy, là một trò chơi tiểu thuyết.

Vậy ta có lựa chọn: hoặc chơi cùng Calvino thì đọc hết toàn bộ cuốn sách, còn không hãy trả đũa ông bằng cách chỉ đọc chương mở đầu thôi. Ðã có biết bao niềm vui nội trong chương ấy!