Phóng to

Xẩm tàu điện trên sân khấu mới - Ảnh: Hà Hương

"Xẩm tàu điện" ra đời và tồn tại gắn liền với sự xuất hiện cho đến khi ngừng hoạt động của tàu điện Hà Nội (1900 - 1992). Trạm tàu điện nằm ở bờ hồ, từ đó tỏa đi các tuyến Yên Phụ, chợ Bưởi, chợ Mơ, Cầu Giấy, Hà Đông, Vọng nối nông thôn với nội thành Hà Nội. Những chuyến tàu điện đến và đi đã trở thành không gian diễn xướng lý tưởng cho xẩm - một loại hình âm nhạc đường phố “độc nhất vô nhị” này. Mỗi khi đến trạm tàu điện hay ngồi trên các toa tàu, người ta lại được nghe những người nghệ sĩ cất giọng hát trầm bổng tha thiết cùng tiếng nhị, tiếng phách.

Rất nhiều trong số họ tuổi đã xế chiều, đến nghe để hồi nhớ thời tuổi trẻ gắn liền với tiếng leng keng tàu điện và những điệu xẩm. Từng ngỡ rằng xẩm cũng sẽ bị lãng quên khi tàu điện biến mất khỏi mạng lưới giao thông Hà Nội. Nhưng rồi xẩm trở lại với chiếu xẩm tại cổng chợ Đồng Xuân, xẩm vào nhà hát và đến với các sân khấu rộng lớn hơn.

“Để có ngày hôm nay, xẩm đã đi một con đường âm thầm và gian nan. Dù mưa gió vẫn kiên trì mỗi tối thứ bảy ở cổng chợ Đồng Xuân. Các nghệ sĩ, nhà nghiên cứu của Trung tâm phát triển âm nhạc truyền thống đến từng vùng để phục dựng chiếu xẩm, dạy xẩm, gầy dựng từng thế hệ hát xẩm” - NSƯT Thanh Ngoan chia sẻ trước buổi diễn.

Dù cố gắng đến đâu "xẩm tàu điện" cũng không còn trở về được nguyên dáng vẻ vốn có của nó. Những toa tàu cùng tiếng leng keng đã không còn nữa.

Gọi là "xẩm tàu điện" nhưng lại biểu diễn trên một sân khấu đóng hộp, ánh đèn sáng, loa tăng âm bên cạnh. “Chúng ta đành phải chấp nhận sự thay đổi của các hình thức này. Không thể đòi hỏi trở lại thập niên 80 với các toa tàu điện nữa. Quan trọng là cốt cách của làn điệu xẩm tàu điện được giữ lại”, nhà nghiên cứu nghệ thuật Đỗ Bảo chia sẻ.

Những điệu xẩm quen thuộc dù trở lại ở một sân khấu khác vẫn đủ sức níu người nghe. Vui nhất Hà thành, Mục hạ vô nhân, Anh khóa, Lỡ bước sang ngang… vẫn thường vang lên trên các chuyến tàu điện ngược xuôi từ bờ hồ đi Yên Phụ hay về Hà Đông. Không bỗ bã, dân gian, hóm hỉnh như xẩm chợ, xẩm tàu điện vẫn giữ những ca từ đẹp, trau chuốt, sang trọng phù hợp với lối sống của thị dân.

Cũng không thể bỏ qua những bài xẩm quảng cáo bán hàng như tăm tre, thuốc cam Hàng Bạc, thuốc ho bà lang trọc, dầu cù là… Bên cạnh một Thanh Ngoan quen thuộc với các chiếu xẩm, khán giả còn có cơ hội chứng kiến thế hệ nghệ sĩ xẩm mới qua giọng hát của bé Thanh Thanh Tấm (10 tuổi).