Tình trạng khai thác nước ngầm tràn lan ở ĐBSCL được xác định là nguyên nhân chính gây nên lún sụt nhanh khu vực này - Ảnh: Chí Quốc

Tại TP Cần Thơ hôm 21-3 đã diễn ra hội thảo “Vấn đề sụt lún ở ĐBSCL - thách thức và giải pháp tương lai”.

Tại hội thảo, ban tổ chức đã công bố kết quả nghiên cứu sơ bộ dự án “Rise and Fall” tại ĐBSCL do Đại học Cần Thơ phối hợp với Đại học Utrecht (Hà Lan) thực hiện, cho thấy sự sụt lún đáng quan ngại ở ĐBSCL.

Theo đó, nhiều phần diện tích ở nông thôn có mức độ sụt lún 10-20mm/năm và ở thành thị cùng các khu công nghiệp mức độ sụt lún lên đến 25mm/năm.

Khai thác nước ngầm quá mức

GS Piet Hoekstra (Đại học Utrecht), giám đốc điều hành dự án “Rise and Fall”, cho biết do quá trình đô thị hóa và chuyển đổi sử dụng đất đai mà ĐBSCL đang có những thay đổi nhanh chóng.

Đặc biệt, nhu cầu sử dụng nước cho các hoạt động nêu trên ngày càng gia tăng dẫn đến gia tăng khai thác tài nguyên nước dưới đất trên quy mô lớn, làm gia tăng nguy cơ cạn kiệt nguồn nước này.

Nguyên nhân chính của tình trạng sụt lún được xác định do tốc độ khai thác nước dưới đất đang diễn ra ngày càng nhanh.

Ngoài khai thác nước ngầm, việc các lớp trầm tích dày bị nén; tác động của điều kiện tự nhiên; cơ sở hạ tầng như đường sá, nhà cao tầng, các công trình lớn và quá trình kiến tạo địa chất bị đứt gãy... cũng là những lý do dẫn đến sụt lún đất.

Theo đánh giá của dự án, mức độ sụt lún này cao hơn đáng kể so với mực nước biển tăng (3-4mm/năm). Vì vậy, hậu quả của sụt lún còn đáng quan ngại hơn rất nhiều so với các dự báo về rủi ro do biến đổi khí hậu và nước biển dâng gây ra.

Ông Trần Văn Thanh, phó giám đốc Sở Tài nguyên - môi trường tỉnh Sóc Trăng, nêu thực trạng việc khoan nước ngầm phục vụ nuôi trồng thủy sản (lấy nước ngầm pha với nước ngọt để nuôi tôm, nuôi cá lóc), thậm chí những năm hạn, khiến kênh rạch bị khô nước.

Người dân khoan nước ngầm lấy nước ngọt cứu lúa thì việc sử dụng này rất nguy hiểm. Trước thực trạng này, UBND tỉnh đã có chỉ thị ngăn chặn sử dụng nước ngầm để nuôi tôm, nuôi cá, trồng lúa...

Theo ông Thanh, qua quan trắc, tỉnh có đánh giá chung là mực nước ngầm của các tầng nước Sóc Trăng hạ thấp 0,3 - 0,8m/năm và hạ thấp liên tục.

Kết quả theo dõi 8 năm (2007 - 2015) cho thấy mực nước tĩnh của mạch nước ngầm hạ thấp và sắp tới còn hạ nhiều, trong đó các địa phương như TP Sóc Trăng, huyện Mỹ Xuyên và thị xã Vĩnh Châu giống như “lòng chảo” khi mực nước ngầm hạ liên tục.

Trong khi đó, hiện tỉnh có nhiều giếng khoan không sử dụng, lại không được trám lấp khiến nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng nước ngầm rất lớn.

Thạc sĩ Kỷ Quang Vinh, chánh Văn phòng công tác biến đổi khí hậu Cần Thơ, cho biết mức độ sụt lún đất ở ĐBSCL hiện dao động 2-4cm/năm (20-40mm) do khai thác nước ngầm quá mức.

Nên ngưng cấp phép khai thác nước ngầm

Theo ông Thanh, tất cả nhà máy nước ở Sóc Trăng đều lấy nước từ nước ngầm. Riêng nhà máy nước ở TP Sóc Trăng là nhà máy nước đầu tiên của tỉnh khai thác nước mặt, tuy nhiên cũng rất khó khăn do mùa khô làm độ mặn của nước tăng cao.

Vì vậy hiện tại trong một năm nhà máy chỉ hoạt động sản xuất một nửa, còn lại không sản xuất được do nước nhiễm mặn.

Để hạn chế khai thác nước ngầm, tỉnh đã triển khai nhiều mô hình thu gom và tái sử dụng nước mưa cho sinh hoạt, sản xuất, nhưng hiện nay mới chỉ dừng lại ở nhiều mô hình nhỏ lẻ ở các hộ gia đình, tổ chức, bệnh viện, trường học (chủ yếu để xử lý, sử dụng cho sinh hoạt, ăn uống).

“Các hộ gia đình, tổ chức, cá nhân đồng loạt thu gom nước mưa thì giảm khai thác nước ngầm với một lượng lớn. UBND tỉnh Sóc Trăng đã chấp thuận và giao cho sở triển khai các mô hình thu gom nước mưa.

Sắp tới chúng tôi sẽ triển khai rộng cho địa phương, tổ chức tận dụng nước “trời cho” để giảm khai thác nước ngầm” - ông Thanh đề xuất.

Ông Kỷ Quang Vinh dẫn kinh nghiệm của Nhật cho biết nước này đã không cho phép khai thác nước ngầm từ năm 1985, nhưng phải 15 năm sau mực nước ngầm mới chựng lại, không sụt giảm tiếp và từ sau năm 2000 đến nay nước ngầm mới bắt đầu dâng lên.

Ông Vinh khuyến cáo Việt Nam nên ngưng ngay việc cấp phép khai thác nước ngầm từ bây giờ, vì nếu tiếp tục cho khai thác kéo dài thì sự phục hồi mực nước ngầm sẽ còn kéo dài thêm vài chục năm nữa.