 Phóng to |
|
Đền thờ Thành hoàng làng |
Chúng tôi về Quảng Thái vào những ngày đầu hè. Làng Đồn Điền nằm chênh vênh bên bờ biển Quảng Thái không biết đã tự bao đời nay. Gió, cát, nghèo, đói cứ bám riết lấy cư dân Đồn Điền như một định mệnh. Những ngư dân oằn mình sống bên sự dữ dội của của biển khơi và vô vàn những chuyện về ''ông tổ cái bang''.
Từ ''huyền thoại'' đến ''đồn thổi''
Ông Tô Hoài Trương, một trong những phụ lão già nhất trong làng Đồn Điền, từng hợp tác với một số nhà khoa học nghiên cứu về ''chuyện làng ăn mày'' Đồn Điền lặng lẽ kể về làng mình...
Theo sắc phong của làng, địa danh làng Đồn Điền bây giờ xa xưa là một bãi đất hoang vu. Vào thời vua Lê Thánh Tông, chính sách ''ngự binh ư nông'' được áp dụng ở mảnh đất đứng chân làng Đồn Điền bây giờ. Khoảng nửa sau thế kỷ XV, vua Lê Thánh Tông cho lập sở đồn điền tại mảnh đất duyên hải này với mục đích đưa binh lính về vừa trấn giữ bờ biển vừa làm nông nghiệp lấy lương thực. Nơi đây ngày xưa là đại bản doanh của chánh sứ Tô Chính Đạo và hai phó chánh sứ Uông Ngọc Châu và Trịnh Hoành Vân. Binh lính của Sở đồn điền sinh nhai và lập nghiệp luôn tại đây thành làng Đồn Điền.
Một lần, khi Tết Nguyên đán đã cận kề, Chánh sứ Tô Chính Đạo và hai cộng sự phải dẫn quân đi đánh giặc Chiêm Thành. Chiến thắng trở về, ba vị tướng đã tổ chức khao quân và cho nhân dân Đồn Điền ăn Tết lại vào tháng 2. Tập tục ăn tết lại có lẽ được giữ lại để nhớ ơn những người đã có công lập ấp và giữ nước. Ông Trương nhìn xa xăm về phía đền thờ Thành Hoàng làng Đồn Điền rồi nói khẽ: ''Lịch sử như thế, có sách hẳn hoi mà thiên hạ họ bịa thành chuyện làng Đồn Điền bỏ tết đi ăn mày rồi sau Tết, kiếm được mới ăn lại, buồn quá về chuyện đồn thổi... !''.
Chuyện đồn thổi về làng Đồn Điền do bận đi ăn xin nên thường tổ chức ăn Tết vào tháng 2 âm lịch cứ ngày một phát tán trong nhân gian từ đó đến bây giờ. Ông Trương khẳng định, chuyện ăn Tết vào tháng 2 chỉ xuất phát vào một lý do duy nhất là theo truyền thống của làng từ thời xa xưa, thậm chí người Đồn Điền còn ăn Tết to hơn cả Tết chính. Phong tục này đã gắn chặt vào tâm thức của người dân từ khi nào ngay chính những phụ lão như ông Trương cũng không thể giải thích được.
Chúng tôi nhờ một cán bộ văn hoá xã Quảng Thái dẫn đi ''thăm'' mộ ''ông tổ cái bang''. Đền Đồn Điền nằm lặng lẽ bên con đường liên xã, trong một rặng cây xanh um đầu làng. Mảnh đất đền Đồn Điền tọa lạc được coi là đẹp và có thế. Huyền thoại về ngôi mộ ''ông tổ cái bang'' được thêu dệt khá hấp dẫn...
Đó là vào một ngày rất xa xưa, khi người dân Đồn Điền bốc mộ thành hoàng đã bốc nhầm phải mộ một người ăn mày xấu số. Cả làng chưa biết làm sao thì có mấy phụ lão bảo phải mời thấy phù thuỷ nổi tiếng trong vùng đến xem lại long mạch và ''chỉ lối'' cho cả làng. Đứng trước ngôi mộ đã được đào lên, thầy phù thuỷ chậm rãi phán: ''Để linh hồn người ăn mày được bình yên, từ nay trở đi, cứ sáng mùng một Tết Nguyên đán hàng năm, từ hào lý, điền chủ cho đến dân đen trong làng phải đóng cửa đi ăn mày xứ người !''. Và ''huyền thoại'' cả làng đi ăn mày bắt đầu từ đó, được truyền trong nhân gian, bay bổng cùng với trí tưởng tượng của người đời và... lại trở về với chính người dân Đồn Điền. Nhưng khi ''huyền thoại về ông tổ nghề cái bang'' quay trở lại mảnh đất cơ hàn này thì nó đã quá ''to'' và không khỏi làm ''đau lòng'' người dân.
''Huyền thoại'' nối ''huyền thoại'. Đồn thổi chồng chất đồn thổi. Trẻ con làng Đồn Điền lớn lên đi học bị coi là ''dân ăn mày''. Người Quảng Thái đi lập nghiệp ở tứ xứ cũng bị quy là ''người xã ăn mày''. Huyền thoại và đồn thổi ác nghiệt cứ đè nặng lên ý chí vươn lên của người dân một nắng hai sương Đồn Điền. Nhưng chưa hết, các cụ già Đồn Điền đã quá quen với cảnh ngừi ở đâu đâu đến tìm hiểu về ''ông tổ cái bang'' nên không từ chối bất cứ một điều gì chúng tôi ''giả vờ ngờ ngệch'' hỏi...
Từ chuyện đào nhầm phải mộ người ăn mày ở làng Đồn Điền, người đời lại dựng nên chuyện ông tổ cái bang. Và cho đến khi chúng tôi đặt chân đến trước cửa đền Đồn Điền, cố gạt ra khỏi đầu tư tưởng về một ''ngôi mộ'' to và đẹp của ''ông tổ cái bang'' mà nhân gian dựng nên nhưng không được. Đền Đồn Điền nằm linh thiêng giữa vi vút gió từ biển thổi vào. ''Ông tổ cái bang'' là ai? Đền thờ ''vua ăn mày'' ở đây ư? Ngôi mộ, chiếc gậy và chiếc bị của người ăn mày xa xưa kia đâu? ''Huyền thoại'' nổi tiếng cả nước vẻn vẹn thu mình trong chiếc đền nhỏ này ư ? Và sau khi tìm hiểu, chúng tôi xin được kể tiếp dòng huyền thoại đậm chất... bịa đặt này. Đó là việc người dân làng Đồn Điền sau mỗi chuyến đi ăn xin về thì phải mang các đồ xin được ra đền Đồn Điền làm lễ tế. Tương truyền, đền Đồn Điền ngoài thờ linh hồn ''ông tổ cái bang'' còn thờ cả một chiếc gậy và chiếc bị, những dụng cụ ''vật bất ly thân'' của nghề ăn mày. Huyền thoại cho rằng, ''nghề ăn mày'' ở Quảng Thái nói chung và làng Đồn Điền nói riêng bắt đầu từ đó.
''Ăn mày là ta... !''
Như bao làng quê biển khác trên dải đất Việt này, người dân làng Đồn Điền nói riêng và Quảng Thái nói chung cũng suốt đời nặng nợ bám biển. Họ chào đời giữa những con sóng dữ dội và tồn tại nhọc nhằn bên sự lặng lẽ của biển khơi. Ngư dân Đồn Điền lấy biển là nhà, lấy sóng là bạn. Trẻ con Đồn Điền mới sinh ra mồm miệng đã mặn chát vị cát biển, da dẻ rám nắng và tâm hồn tràn đầy tình yêu biển cả. Làng Đồn Điền sinh tồn êm ả sát mép biển Quảng Thái nhưng những huyền thoại và đồn thổi vu vơ của nhân gian len lỏi về tận đây khiến cho làng nhiều phen chao đảo.
Trước đây, người dân Quảng Thái gắn chặt với cây lúa, dệt cói xuất khẩu và chài lưới. Dần dần đất chật người đông, ruộng đã ít lại chỉ làm được một vụ, nghề chài lưới thì chỉ là đánh bắt ven bờ, mỗi ngư dân một ngày làm lụng hùng hục cũng chỉ được vài chục ngàn. Còn nghề dệt cói xuất khẩu, Quảng Thái có thời điểm rất ''huy hoàng'' nhưng từ khi Đông Âu tan rã, hàng cói xuất khẩu không còn thị trường, Quảng Thái lao đao đi tìm cách làm ăn mới. Rồi trận bão kinh hoàng cách đây chục năm ''đến thăm'' Thanh Hoá, người dân Quảng Thái đang khốn đốn vì nghèo đói, mất mùa, lại tiếp tục oằn mình trong nỗi đau thiên tai. Và như thiên hạ đúc kết ''đói thì đầu gối phải bò'', người dân Quảng Thái bắt đầu lác đác rủ nhau rời quê hương lang thang đi làm ''cái bang'' kiếm sống.
Lúc đầu chỉ là một vài người bỏ làng ra đi, sau thấy ''nghề'' này ''làm ăn'' được, nhiều người trong làng cũng nối gót nhau ra đi. Tuy nhiên, có một điều mà thiên hạ ít biết về chuyện ra đi của người dân Quảng Thái. Đó là không phải họ ra đi chỉ để ăn xin, mà nhiều người gom góp tiền làm ăn nơi xứ người, khi kiếm được nhiều tiền, họ về quê xây nhà và sắm sửa, thế là ''đồn thổi'' về chuyện dân Quảng Thái đi ăn mày xây nhà lầu, sắm đồ xịn... bắt đầu lan truyền trong nhân gian. Mải miết làm ăn, những người dân Quảng Thái ''làm ăn chân chính'' ở xứ người cũng không để ý đến chuyện đồn thổi ''ác nghiệt'' kia. Nhưng cái đói nghèo vẫn cứ bám riết lấy người dân chân lấm tay bùn, người dân bắt đầu đua nhau ra đi ''làm ăn xa''. Những cánh đồng khô cằn Quảng Thái lại thêm phần hoang hoá vì thiếu dấu chân người nông dân. Những khung dệt cói nằm trơ trọi trong góc bếp. Những buổi chiều đẹp ngư dân chia cá sau mỗi mẻ lưới bắt đầu thưa dần trên bờ biển Quảng Thái.
Rong ruổi theo những lời đồn thổi, chúng tôi về Quảng Thái và đối diện với ''sự thực khách quan''. Chủ tịch xã Cao Tiến Việt khẳng định: ''Có chuyện dân Quảng Thái bỏ quê hương đi ăn xin nhưng có ít, thiên hạ thêu dệt lên nhiều. Cái nghèo, cái khổ kéo họ đi đấy mà!''. Già làng, nhân chứng sống Tô Hoài Trương thật thà: ''Không biết xã nói như thế nào với các anh nhưng tôi phải nói rằng đó là sự thực. Đã có một thời vì nghèo đói mà người dân nơi đây đua nhau đi ăn xin. Nhưng chuyện đi hành khất về quê xây nhà là không có !''.
Để minh chứng cho những gì mình viết trong bài về một chuyện người dân Quảng Thái đi ăn mày nhiều, chúng tôi xin trích dẫn một số tư liệu trong chương trình nghiên cứu Việt Nam - Hà Lan của một tổ chức quốc tế có tiêu đề ''Tha phương cầu thực mang tính cộng đồng ở xã Quảng Thái - thực trạng, nguyên nhân và giải pháp khắc phục''. Nghiên cứu này ghi rõ: ''Trong số 400 hộ ở Quảng Thái có 249 hộ có người ăn xin chuyên nghiệp. Năm 1995 có 571 lượt, năm 1998 có 167 lượt người đi ăn xin''. Các nhà nghiên cứu thì gọi chuyện dân Quảng Thái đi ăn xin là ''hiện tượng Quảng Thái''. Còn thiên hạ, chỉ ít người nhìn dân ăn mày bằng con mắt xót thương, còn lại đa số nhìn dân ăn mày bằng con mắt từ trên xuống xen lẫn bất ngờ. Đó là một sự thực! ''Ăn mày nguyên chất'' thời nay được mấy người?
Để bạn đọc được hiểu rõ hơn về chuyện ''ăn mày là ai?'', chúng tôi xin kể nên câu chuyện nhỏ trong lúc chờ ôtô tại Bến xe Giáp Bát (Hà Nội) để về Thanh Hoá. Đó là một bà già dắt theo một đứa bé mon men lại chỗ chúng tôi ăn xin. Bà cụ nói quê ở xã Quảng Thái (Quảng Xương) vì nghèo đói nên phải bỏ làng bỏ xã đi cầu xin của bố thí thiên hạ. Chúng tôi hỏi những thông tin về xã Quảng Thái, bà cụ không biết và quan trọng nhất là giọng nói của bà cụ lại đặc sệt giọng... Thái Bình. Trở lại câu chuyện giữa chúng tôi với Chủ tịch xã Quảng Thái Cao Tiến Việt, vị chủ tịch trẻ tuổi bức xúc: ''Cái khổ nhất trong chuyện này là nhiều người ở tỉnh khác, khi đi xin ăn đều bảo quê Quảng Thái. Họ lấy cái danh xã ăn mày mà thiên hạ đặt cho chúng tôi để làm kế sinh nhai''. Ông Việt bảo rằng cái khổ về chuyện làng ăn mày chưa dứt thì cái khổ về thông tin của một số tờ báo ''ngồi ở Hà Nội viết về Quảng Thái'' lại đến. Người dân Quảng Thái biết nhiều đến hai bài báo của báo T ở TP.HCM... và báo G của một cơ quan dân số... viết hoàn toàn sai sự thực về Quảng Thái. Nào là ''có lớp dạy ăn mày'', trẻ con cả xã bỏ học gần hết để đi ăn mày, đi ăn mày về xây nhà ba tầng...
Chúng tôi có dịp tiếp xúc nhiều với người Quảng Thái lập nghiệp xa quê, thấy hình như ai ai cũng đau đáu một điều ''Ăn mày là ai?''. Và đôi khi, câu hỏi này cứ xoáy vào tâm thức chúng tôi khi đặt chân đến mảnh đất dãi dầu ven biển này. Người xưa từng bảo: ''Ăn mày là ai? Ăn mày là ta, đói cơm rách áo hoá ra ăn mày''. Các cụ già làng Đồn Điền cũng bảo như vậy, nhiều nghiên cứu về ''làng ăn mày'' Đồn Điền cũng nói như vậy. Và chúng tôi cũng chỉ biết sau khi đã tìm hiểu, đã thấy và đã nghe, không có huyền thoại, không có đồn thổi về ăn mày. Câu chuyện ''vua ăn mày'', ''ông tổ cái bang'', ''làng ăn mày'' hay câu chuyện ngôi đền thờ thần ăn mày kèm cây gậy và cái bị, ngôi mộ người ăn mày ở làng Đồn Điền chỉ là miệng lưỡi của một số ''hậu sinh khả... ố'' lười biếng tạo dựng nên khi ''đói cơm rách áo'' mà thôi.
Về Quảng Thái thấy hiện nay có tới trên 30 dòng họ, người dân giải thích là do ngày xưa binh lính của ông Chánh sứ Tô Chính Đạo đến lập đồn điền, sinh con đẻ cái nhiều mà thành. Ngôi đền mà huyền thoại kia cho rằng thờ thần ăn mày chính là ngôi đền Đồn Điền đang thờ thành hoàng làng, ba ông tướng có công diệt giặc và khai hoang lập ấp.
Chúng tôi rời Quảng Thái mà vẫn vẳng bên tai lời than của người dân chân chính suốt đời chân lấm tay bùn và gắn đời với biển: ''Cũng có nhiều huyền thoại ác nghiệt lắm...!''.
- Thể lệ
Tối đa: 1500 ký tự
Hiện chưa có bình luận nào, hãy là người đầu tiên bình luận