Nguồn: Cơ quan Năng lượng quốc tế - IEA, Bộ Công thương, Petrolimex - Dữ liệu: H.Q. - Đồ họa: Việt Anh

Cơn "địa chấn" này nằm ngoài kịch bản dự báo của nhiều chuyên gia.

Trước diễn biến bất ngờ này, các chuyên gia trong và ngoài nước đều cho rằng “cơn địa chấn” mang tên 40 USD/thùng có thể tác động lớn tới nhiều nước, nhất là những nước dựa nhiều vào xuất khẩu dầu thô.

Mỗi ngày thừa 1 triệu thùng dầu

Nguyên nhân của tình trạng này được giới chuyên gia quốc tế đánh giá chung là do cung vượt cầu. Về cầu, kinh tế thế giới đang chững lại, nhất là trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc - nước đầu tàu tiêu thụ dầu cho sản xuất - đang giảm tốc.

Trong khi đó về phía cung, các nước thuộc Tổ chức Các nước xuất khẩu dầu (OPEC) vẫn không chịu cắt giảm sản lượng để cứu giá dầu như đã từng làm trong quá khứ. Thay vào đó, một số nước còn gia tăng sản lượng để bù đắp nguồn thu trong ngắn hạn.

Theo Hãng tin Reuters, riêng nước đầu tàu OPEC là Saudi Arabia đang xuất khẩu khoảng 7,36 triệu thùng dầu/ngày, tăng so với mức 6,93 triệu thùng/ngày hồi tháng 5-2015. Bên cạnh đó, quá trình đầu tư ồ ạt vào ngành năng lượng của Mỹ cách đây một thập kỷ nay bắt đầu cho ra kết quả, với hàng loạt giàn khoan mới đi vào hoạt động.

Sản lượng dầu của Mỹ tăng gần gấp đôi trong vòng sáu năm qua. Saudi Arabia, Nigeria và Algeria tranh nhau chiết khấu nhiều hơn để giành thị phần ở châu Á, trong khi Canada và Iraq cứ đều đặn gia tăng xuất khẩu dầu qua từng năm. Nga thì vẫn miệt mài bơm dầu lên để bán dù giá rẻ, để giải quyết khó khăn kinh tế đang diễn ra trong nước.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, chuyên gia Marc Djandji - Công ty chứng khoán VPBank - cho rằng ba nguyên nhân chính của tình trạng hiện nay là OPEC không chịu giảm sản lượng để cứu giá, công nghệ khai thác dầu đá phiến của Mỹ đang ngày càng tiến bộ, thỏa thuận hạt nhân giữa Iran với phương Tây đang tiến triển. “Về ngắn hạn và trung hạn là vậy.

Còn về dài hạn, việc thế giới hướng tới năng lượng sạch thay cho dầu mỏ cũng như các phương tiện, xe cộ đều cải tiến để ít tiêu hao năng lượng, trong khi kinh tế toàn cầu chưa cho thấy triển vọng tăng trưởng đủ mạnh để tăng đột biến sức cầu, có thể nói dầu khó mơ trở lại ngưỡng giá 100 USD/thùng như trước đây” - ông Marc dự báo.

Theo The New York Times, giá dầu không thể hồi phục trở lại một cách nhanh chóng được do sản lượng khai thác vẫn ổn định trong xu thế tăng. Nhu cầu có thể hồi phục song cầu thường phải mất hàng tháng chứ không thể nhanh chóng. “Có thể do giá xuống, khai thác dầu đá phiến tại Mỹ buộc phải suy giảm đúng như mong muốn của Saudi Arabia, song dầu muốn tăng giá mạnh trở lại chắc phải mất vài năm”, báo cáo phân tích của Capital Economics (Anh) nhận định.

Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) dự báo cung dầu sẽ tiếp tục vượt cầu khoảng 1 triệu thùng/ngày trong một năm tới trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế thế giới, đặc biệt là Trung Quốc, đang giảm tốc.

Chưa thấy đáy?

Với việc giá dầu đã chạm ngưỡng 40 USD/thùng, David Kotok - nhà sáng lập quỹ Cumberland Advisors tại Mỹ chuyên đầu tư vào các loại tài sản trong đó có dầu - vẫn nhận định không có gì để chắc chắn giá dầu đã chạm đáy. Ông cho rằng dầu hoàn toàn có thể xuống tới 15 hay 20 USD/thùng dù đây là mức giá gần như không tưởng. Lần gần nhất giá dầu nằm ở ngưỡng 15 USD/thùng là vào đầu năm 1999.

Theo ông, vấn đề lớn lúc này là thế giới vẫn đang trong tình trạng dư cung dầu và bản chất của vấn đề này nằm ở ý đồ của gia tộc Saudi đang trị vì Saudi Arabia. Ông Kotok tin rằng về tương lai, nguồn cung có thể gia tăng khi Iran và phương Tây đàm phán được với nhau về vấn đề hạt nhân, vốn đang có những tiến triển tốt. Khi đó, chắc chắn nước này sẽ phải tăng khai thác để bù lại những tháng năm cấm vận.

“Nhưng Saudi Arabia và Iran là kình địch của nhau nên nhiều khả năng vương quốc này một lần nữa dùng dầu làm vũ khí để làm khô kiệt tài chính của  Iran. Vũ khí chủ chốt của gia tộc nhà Saudi là giá dầu thấp với khối lượng lớn tối đa. Cần nhớ, họ có đủ dự trữ tài chính để thi gan với bất cứ địch thủ nào trong nhiều năm.

Với giá dầu thấp, nhà Saudi có thể yên tâm là địch thủ của mình khắp vùng Trung Đông đều kiệt sức. Họ đang dùng dầu tấn công các đối thủ. Nên nếu bạn đưa ra các lập luận sắc sảo để chứng minh giá dầu không thể nào giảm nhiều hơn nữa, nghĩa là bạn đang thách đố với gia tộc nhà Saudi lắm tiền nhiều của” - Kotok, một lão làng 72 tuổi từng lăn lộn nhiều năm trong lĩnh vực quản lý tài sản trong đó có dầu mỏ, người được giới đầu tư dầu xin ý kiến - lý giải bản chất của đợt giảm giá này.

Nếu trụ được sau cuộc chiến giảm giá dài hơi, ngoài việc làm khánh kiệt đối thủ, Saudi Arabia còn được đền bù lớn về kinh tế. “Giá dầu càng giảm, thị phần của Saudi Arabia càng phình to và hiện giờ đã là hơn 32% toàn khối OPEC. Sau này giá tăng, vương quốc này sẽ hưởng lợi lớn nhờ vị thế mạnh hơn sau cuộc chiến” - Ed Hirs, chuyên gia của Tập đoàn xăng dầu Hillhouse Resources (Mỹ), nhận định.

PVN cho biết đang có nhiều giải pháp được đưa ra để ứng phó với giá dầu giảm, trong đó có giảm sản lượng khai thác, tối ưu hóa chương trình khai thác... - Ảnh: P.Long

Tác động mạnh đến kinh tế VN

Theo chuyên gia Marc Djandji, giá dầu hạ kéo giá xăng dầu trong nước giảm, nhiều nguyên vật liệu đầu vào trên thế giới như than, rồi gas giảm giá là yếu tố có lợi cho sản xuất kinh doanh trong nước. Sức mua do vậy cũng sẽ tăng lên trong khi chi phí đầu vào của doanh nghiệp ổn định ở mức thấp.

Có điều mức giảm của giá xăng dầu trong nước chưa tương xứng so với mức biến động của xăng dầu thế giới trong cùng thời gian từ đầu năm tới nay. Cụ thể, tính từ đợt điều chỉnh đầu tiên trong năm vào ngày 6-1 (thời điểm giá dầu ở mức 47 USD/thùng) đến nay, giá bán lẻ xăng A92 tính ra vẫn tăng khoảng 19%.

Đáng chú ý trong giai đoạn này, công thức tính giá cơ sở có sự thay đổi với việc giảm thuế nhập khẩu từ 35% xuống còn 20% đi đôi với việc tăng thuế bảo vệ môi trường từ 1.000 đồng lên 3.000 đồng/lít xăng từ ngày 1-5. Điều này cho thấy người tiêu dùng trong nước vẫn chưa được hưởng lợi đúng theo mức độ biến động của giá xăng dầu quốc tế.

Theo chuyên gia Marc Djandji, giá dầu hạ tác động tích cực tới lạm phát của VN trong giai đoạn mà mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô vẫn đang được Chính phủ VN đặt lên hàng đầu như hiện nay. “Điều này giúp VN ổn định được kinh tế vĩ mô, trong đó việc giữ lạm phát ở mức thấp trở nên dễ dàng hơn, lạm phát năm nay gần như chắc chắn nằm trong tầm kiểm soát của VN”, chuyên gia này nhận định.

Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, chỉ số lạm phát (CPI) bình quân bảy tháng đầu năm 2015 so với cùng kỳ năm trước chỉ tăng 0,86%. Bà Vũ Thị Thu Thủy, vụ trưởng Vụ Thống kê giá (Tổng cục Thống kê), đánh giá mức tăng CPI duy trì ở mức tương đối thấp như vừa qua là tốt cho nền kinh tế, đặc biệt dưới góc độ ổn định kinh tế vĩ mô.

Khi lạm phát cơ bản ổn định ở mức thấp, Ngân hàng Nhà nước có cơ hội tiếp tục nới lỏng chính sách tiền tệ và các ngân hàng thương mại có thể duy trì lãi suất cho vay ở mức thấp, giúp các doanh nghiệp có thêm cơ hội tiếp cận với nguồn vốn vay tín dụng, mở rộng sản xuất, giảm giá thành, kích thích nhu cầu tiêu dùng.

Ông Lý Minh Luân - Công ty vận tải Minh Luân, TP.HCM - cho biết giá xăng giảm đi đôi với các đầu vào có giá ổn định ở mức thấp đang giúp đơn vị này ổn định kinh doanh và đảm bảo thực hiện kế hoạch tốt hơn, thay vì bị vỡ kế hoạch liên tục như cùng kỳ năm ngoái. “Thêm vào đó, lãi suất cũng được để ở mức thấp và có khả năng chưa tăng trong thời gian tới giúp chúng tôi tự tin vay tiền đầu tư xe mới”, ông Luân chia sẻ.

Tuy nhiên, ông Marc cho rằng giá dầu thô giảm mạnh đã và đang tác động khá nghiêm trọng tới ngân sách quốc gia của VN.

“Ước tính sơ bộ dầu giảm 1 USD, ngân sách VN mất khoảng 46,1 triệu USD. Với việc dầu đã giảm khoảng 20 USD/thùng kể từ đầu năm, có thể thấy ngân sách bị thâm hụt đến mức nào. Nên nhớ, ngân sách VN dựa rất nhiều vào xuất khẩu và nhập khẩu tài nguyên thiên nhiên”, ông Marc nói và cho rằng theo kinh nghiệm của các nước, trong bối cảnh đó VN phải dần dần chuyển dịch cơ cấu ngân sách, chú trọng vào nguồn thu từ lĩnh vực sản xuất và thương mại trong nước.