Phóng to

Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại mặt trận Điện Biên Phủ

Đây thật sự là một điều bất ngờ vì từ trước tới nay, khán giả THVN mới chỉ biết đến bản đen trắng của bộ phim này dưới tên gọi Việt Nam trên đường thắng lợi với lời bình khác của nhà văn Nguyễn Đình Thi. Điều đáng nói, bộ phim này được quay lúc vừa kết thúc chiến dịch Điện Biên Phủ...

Mua phim

Phóng to

Tù binh Pháp tại Điện Biên Phủ

Người có công phát hiện những thước phim màu quí giá này chính là Thanh Lâm, phó trưởng ban thời sự Đài THVN. Từ tháng 4-2003, qua một số mối quen biết, anh có dịp tiếp xúc với Patrick Barberis, phóng viên truyền hình tự do người Pháp rất am hiểu về VN, đến Hà Nội làm phim tài liệu về cuộc chiến tranh Đông Dương.

Tháng 10-2003, nhằm chuẩn bị đợt tuyên truyền kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, Thanh Lâm được cử sang Pháp gặp gỡ các nhân chứng lịch sử còn sống và tìm kiếm thêm các tư liệu quí về VN. Anh đã tìm gặp Patrick và đề nghị được giúp đỡ.

Roman Karmen - nhà đạo diễn điện ảnh Xô viết nổi tiếng - đã quay rất nhiều sự kiện của thế kỷ 20, như sự sa lầy của thực dân Pháp ở Điện Biên Phủ, sự thất bại của phát xít Đức ở Stalingrad, chiến thắng của Allende ở Chile, cách mạng ở Cuba, chiến tranh ở Tây Ban Nha, kế hoạch của Mao Trạch Đông khi ông mới chỉ là tư lệnh... Những bộ phim do R.Karmen để lại thể hiện sự sâu đậm lịch sử, "sâu đậm đến mức chúng ta đã quên mất rằng chính ông là tác giả". Đó là một thực tế mà chúng ta không phải lúc nào cũng có thể ý thức được.

Trong quá trình tìm kiếm tư liệu, Patrick đã cho anh xem một bộ phim tài liệu do mình làm đạo diễn có sử dụng hai phút phim màu lấy từ bộ phim Việt Nam của đạo diễn Karmen. Thanh Lâm vô cùng xúc động khi nhìn thấy những hình ảnh sống động về Bác Hồ, về ngày giải phóng thủ đô... và quyết định xin hai phút phim này mang về nước.

Sau khi xem phim, ban thời sự Đài THVN đã có ý tưởng mua bản quyền bộ phim. Tháng 2-2004, nhân một chuyến công tác Thụy Điển, Thanh Lâm ghé qua Pháp, tìm gặp Patrick, nhờ nhà báo này giới thiệu đầu mối mua phim và biết được nơi đang sở hữu bộ phim chính là Viện Lưu trữ phim ảnh - tài liệu quốc gia Liên bang Nga.

Tháng 3-2004, được sự đồng ý của Đài THVN, Thanh Lâm sang Nga, tìm đến Viện Lưu trữ phim ảnh - tài liệu Liên bang Nga và được giám đốc của viện giúp đỡ hết sức nhiệt tình. Hai bên đã nhanh chóng ký bản hợp đồng mua bán bản quyền bộ phim.

Theo đó, Đài THVN được phép phát sóng bộ phim ba lần trong vòng một năm với chi chí bản quyền khoảng 7.000 USD. Thanh Lâm cho biết nếu mua đứt bộ phim, giá tiền sẽ lớn hơn gấp nhiều lần, khoảng 800 USD/phút.

Chuyện đằng sau bộ phim

Phóng to

Roman Karmen và Bác Hồ

Bộ phim Việt Nam của đạo diễn Roman Karmen thuộc thể loại phim tài liệu nghệ thuật có độ dài 69 phút, thuật lại cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc VN mà đỉnh cao là chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ trong bối cảnh ủng hộ của bạn bè quốc tế.

Phim có sử dụng một số cảnh tư liệu của các nhà quay phim hàng đầu nước ta thời đó như Mai Lộc, Tiến Lợi, Hồng Nghi, Quang Huy (cảnh máy bay bị bộ đội ta bắn rơi, cảnh đoàn tàu hỏa của Pháp bị quân ta đốt cháy...). Riêng những cảnh quay về chiến dịch Điện Biên Phủ, đạo diễn Karmen đã phải dựng lại.

R.Karmen đến Điện Biên Phủ một thời gian ngắn sau khi chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc và hoàn thành bộ phim Việt Nam vào năm 1955. Đại tá Hoàng Đăng Vinh (một trong những người đã từng tham gia bắt sống tướng De Castries ngày 7-5-1954) trong một cuộc giao lưu trực tuyến với bạn đọc báo điện tử Đài Tiếng nói VN ngày 13-3-2004 đã kể lại rằng vào ngày 20-5-1954, ông đã gặp lại tướng De Castries theo yêu cầu của đoàn làm phim Liên Xô do đạo diễn Karmen dẫn đầu.

Nghệ sĩ ưu tú - đạo diễn - nhà quay phim Phạm Việt Tùng, 66 tuổi - người đã từng giúp việc cho nhà quay phim Tiến Lợi (một trong những người hỗ trợ Karmen thực hiện phim Việt Nam), cho biết tính chất của phim tài liệu nghệ thuật cho phép dựng lại với điều kiện nhân vật và câu chuyện là hoàn toàn có thật.

Bản gốc của phim VN là bản phim màu. Sau khi hoàn thành bộ phim này, đạo diễn Roman Karmen đã gửi tặng các cộng sự VN; nhưng do điều kiện kỹ thuật làm phim những năm 1950 còn thô sơ nên chưa thể tráng được phim màu. Phim Việt Nam chỉ được lưu giữ và phổ biến qua bản phim đen trắng. Mãi cho đến những năm 1980, nước ta mới đủ điều kiện làm phim màu thì câu chuyện về bản gốc màu của phim Việt Nam đã gần như chìm vào quên lãng...

Nhờ có sự giúp đỡ của Bác Hồ, đạo diễn R.Karmen đã hoàn thành được những cảnh quay dựng tại Điện Biên Phủ sau khi chiến dịch kết thúc như: Hồ Chủ tịch, đại tướng Võ Nguyên Giáp dưới hầm chỉ huy; bộ đội ta ào ạt xông lên tấn công hầm De Castries; cảnh phất cờ trên nóc hầm...

Để quay các đại cảnh, hàng ngàn chiến sĩ Điện Biên đã được huy động đóng phim. Các nhà làm phim của ta cũng đã giúp đạo diễn Karmen dựng một giàn giáo bằng tre để đặt máy quay, sao cho góc quay thật đẹp, thật hoành tráng.

Bên cạnh gương mặt của các vị lãnh tụ quen thuộc, rất nhiều khuôn mặt của các nhân vật lịch sử xuất hiện trong phim như các nhà y học Tôn Thất Tùng, Hồ Đắc Di, Đặng Văn Ngữ, thiếu tướng Vương Thừa Vũ, vị chủ tịch UBND đầu tiên của thành phố Hà Nội - bác sĩ Trần Duy Hưng... Đó là những gương mặt “vàng” mà thế hệ trẻ ngày nay ít có cơ hội được nhìn thấy.

Đẹp hơn cả là cảnh đoàn quân giải phóng tiến vào tiếp quản thủ đô trong sự chào đón nồng nhiệt của đông đảo người dân Hà Nội. Đạo diễn Karmen đã chuẩn bị cho những cảnh quay này rất kỹ, với một niềm ưu ái và cảm hứng vô bờ bến.

Xem xong phim, đạo diễn Phạm Việt Tùng nhận xét: “Bộ phim Việt Nam của đạo diễn Karmen xứng đáng là bậc thầy cả về mặt tư liệu và thủ pháp làm phim. Phim có giá trị giáo dục rất lớn, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ”.

*Tin bài liên quan về Điện Biên Phủ