Không thiếu những phim tài liệu, các công trình nghiên cứu về tác phẩm của đạo diễn Miyazaki Hayao.

Cuối cùng của cuối cùng của cuối cùng?

Khán giả hâm mộ Miyazaki Hayao cũng như các tác phẩm anime của Ghibli hẳn không xa lạ với những tuyên bố "rửa tay gác kiếm" của Miyazaki.

Lần đầu tiên ông tuyên bố nghỉ hưu sau khi bộ phim hoạt hình Công chúa Mononoke ra mắt năm 1997.

Sau đó ông tuyên bố nghỉ hưu thêm hai ba lần gì nữa trước khi ra mắt Thiếu niên và chim diệc (2023) - bộ phim hoạt hình mang lại giải Oscar phim hoạt hình hay nhất năm 2024 cho hãng phim thân thuộc với nhiều thế hệ khán giả này.

Bộ phim tài liệu Miyazaki Hayao và chim diệc theo chân Miyazaki Hayao suốt bảy năm trời, bám sát quá trình ông hình thành ý tưởng, thực hiện, công chiếu và đến tận lúc Thiếu niên và chim diệc đoạt giải Oscar.

Có thể nói đó là bảy năm đầy biến động trong đời Miyazaki. Ở tuổi thất thập cổ lai hy, ông không chỉ chứng kiến quá trình lão hóa trong mình, mà còn mang tâm lý của "kẻ ở lại" khi bạn bè và người thân quen lần lượt qua đời.

Trong đó có đạo diễn Takahata Isao - người bạn và người đồng nghiệp đáng kính của Miyazaki. Cùng với Suzuki Toshio, Takahata và Miyazaki tạo thành bộ ba huyền thoại của hãng Ghibli.

Miyazaki thường gọi thân mật Takahata là Pak-san. Ông miêu tả mối quan hệ giữa hai người là "dở ghét dở thương". Takahata qua đời năm 2018.

Theo góc nhìn của bộ phim, chính sự ra đi của Takahata cũng như một người đồng nghiệp nữ thân thiết khác nên Miyazaki mới có động lực làm bộ phim hoạt hình Thiếu niên và chim diệc.

Trước đây từng có cách diễn giải xem bộ phim hoạt hình này như "tiếng hát thiên nga" của Miyazaki. Trong đó ông là hiện thân của nhân vật Ông Cố, thế giới mộng ảo do Ông Cố tạo ra là ẩn dụ cho thế giới hoạt hình.

Thế giới đó sụp đổ không có người kế thừa tượng trưng cho sự nghiệp và di sản của Miyazaki Hayao không có người thừa kế xứng đáng thì tương lai của Ghibli sẽ sụp đổ...

Nhưng trong Miyazaki Hayao và chim diệc, chính Miyazaki nói rõ nhân vật Ông Cố là Pak-san. Trong suốt bộ phim, ông luôn gọi Pak-san và cái chết của Pak-san để lại cho ông một khoảng trống.

Hai người đã cùng nhau xây dựng thế giới mộng ảo này. Ông đã khóc trong đám tang của Pak-san. Hôm đó ông nhiều lần nói đùa Takahata có thể sống dậy bất cứ lúc nào.

Ở xưởng phim, ông luôn cảm nhận được sự hiện diện của Pak-san. Thậm chí ông còn chia sẻ với người quay phim mình thường nằm mơ thấy Pak-san. Giấc mơ thật đến nỗi ông không biết đó là nằm mơ hay đã thấy hồn ma của Takahata.

Vậy chàng thiếu niên là ai? Dĩ nhiên không ai khác chính là Miyazaki. Thay vì kế thừa thế giới mà Pak-san tạo ra, một thế giới kỳ ảo tốt đẹp, lần này Miyazaki phải tự bảo vệ thế giới của mình.

Cơn mưa dưới trạm xe buýt

Suzuki Toshio nói trong Miyazaki Hayao và chim diệc, đến một lúc Miyazaki không còn phân biệt được đâu là hiện thực đâu là hư cấu nữa. Đối với Miyazaki, thế giới tưởng tượng của phim hoạt hình mới là thế giới thực, còn cuộc đời lại giống hư cấu.

Miyazaki đã lấy Suzuki làm nguồn cảm hứng để xây dựng nhân vật chim diệc. Cũng như một nhân vật nữ mạnh mẽ trong Thiếu niên và chim diệc dựa trên một nữ đồng nghiệp đã mất của ông.

Những kiến giải của ông không làm cho bộ phim mất đi tính hấp dẫn và đa nghĩa của mình.

Trái lại nó giúp khán giả cảm nhận sâu sắc hơn quá trình một ý tưởng được hình thành cho đến lúc nó trở thành sản phẩm cuối cùng công chiếu ngoài rạp.

Nó cũng cho thấy chính nhờ bước qua những giới hạn của thể xác lẫn tinh thần, Miyazaki mới có khả năng bền bỉ làm việc như vậy.

Như thể ngoài tiếp tục làm công việc sáng tạo ra, ông không còn khả năng tận hưởng cuộc sống. Hay có thể nói những bộ phim giúp ông sống bằng cách bồi đắp thực tại của nó lên thực tại của ông.

Tại đám tang của Takahata, Miyazaki đã nhắc lại kỷ niệm 55 năm trước khi hai người từng đứng ở trạm xe buýt sau cơn mưa và trò chuyện về công việc của mình.

Suzuki Toshio cho rằng Miyazaki đã nhập nhằng ký ức này với một cảnh kinh điển trong phim Hàng xóm của tôi là Totoro. Hoặc ngược lại? Khán giả cũng có thể thắc mắc: phải chăng chính cuộc trò chuyện đó đã gợi cảm hứng cho một phân cảnh trong phim?

Chúng ta không biết được. Sáng tạo của người nghệ sĩ có lẽ là thế giới bí ẩn mà người bên ngoài không dò tới.

Phim Thiếu niên và chim diệc có nhiều hình ảnh mang tính ẩn dụ và có lẽ là phim khó theo dõi nhất của Miyazaki Hayao.

Hayao Miyazaki từng khuyên trẻ em 'hạn chế' xem phim hoạt hình

Hayao Miyazaki, người đồng sáng lập huyền thoại của Studio Ghibli, nổi tiếng với các bộ phim hoạt hình dành cho trẻ em, đã tuyên bố rằng trẻ em không nên xem phim hoạt hình.