Đây có lẽ là ngôi đình làng duy nhất trong cả nước thờ hai chữ "Tổ quốc". Khái niệm "Tổ quốc" thiêng liêng ấy, có khi cụ thể như chính câu chuyện từ ngôi đình này.

Hồi thập niên 60 của thế kỷ trước, một công ty thầu xây dựng các căn cứ quân sự của Mỹ đã mua ngọn núi đá nơi đình tọa lạc để khai thác nhưng dân làng dùng lý lẽ "đây là đình thờ Tổ quốc", nên nhà thầu phải rút đi.

Ngôi đình và ngôi làng được giữ lại. Nhưng giờ đây những làng chài cổ của vùng Nam Ô cũng có số phận như hàng trăm làng chài dọc dài duyên hải của đất nước: đang chờ giải tỏa để lấy đất cho các dự án phát triển. 

Chuyện đổi đời theo tương lai dự án chưa biết thế nào, nhưng trước mắt là người dân đang âu lo về những lối đi ra biển bị rào chắn cho dự án.

Nhớ tới những làng chài này tôi lại nhớ một "kiến trúc" rất đặc biệt mà hình như chỉ vùng duyên hải miền Trung mới có nhiều. 

Đó là những ngôi nhà ở đây, dù giàu hay nghèo, dù nhà lớn hay nhỏ nhưng trước ngõ luôn là một chiếc cổng, trên đó treo cao câu khẩu hiệu "Không có gì quý hơn độc lập, tự do". 

Câu khẩu hiệu ấy không chỉ là khẩu hiệu. Đó là tuyên thệ của người dân đã trả giá bằng bao máu xương những năm chiến tranh để đi tới ngày hòa bình, để được hưởng tự do và độc lập.

Thời chiến tranh, những làng biển này là những căn cứ cách mạng kiên trung nhất! Nếu căn cứ kháng chiến là vùng rừng cao núi thẳm thì còn dễ hiểu, bởi khe suối cây rừng còn che chắn được. 

Còn trên mênh mông cát trắng này, tất cả đều trần thân hiển hiện, vậy mà dưới cát bỏng kia vẫn là những căn hầm bí mật, dưới rặng xương rồng kia là những cán bộ kiên trung bám đất bám dân. Vì vậy mà sự hi sinh, sự khốc liệt của những làng cát khó có nơi nào sánh được.

Có phải thế chăng mà dù hòa bình sau gần nửa thế kỷ, trước những ngôi nhà còn đơn sơ đều ghi câu khẩu hiệu: "Không có gì quý hơn độc lập, tự do". 

Câu khẩu hiệu như một thề nguyền chung thủy với làng quê đất nước đã viết lên bằng chính máu xương bao đời của họ!

Hòa bình rồi, khát vọng ấy vẫn được nhắc nhở bằng dòng khẩu hiệu trên cánh cổng. Mỗi sớm mai bước ra khỏi nhà sẽ đọc thấy nó. Mỗi chiều về với căn nhà thân yêu sẽ thấy nó. Nhắc nhớ như lịch sử và kiên quyết như một tin yêu.

Chữ "Tổ quốc" trong đình làng hay câu khẩu hiệu ở trên cổng mỗi ngôi nhà của người dân làng biển đều là một thông điệp thiêng liêng, được bảo chứng bởi xương máu đời dân qua hàng thế kỷ quyết giữ làng giữ biển. 

Không chỉ của người dân xứ biển mà rộng hơn là của cả dân tộc Việt Nam. Chúng ta kỳ vọng về những dự án làm thay đổi bộ mặt làng biển, làm cho nước mạnh dân giàu. Nhưng lớn hơn tất cả vẫn là Tổ quốc và độc lập tự do!