Các nhà điều tra kiểm tra phần đuôi của máy bay QZ8501 đã vớt được từ đáy biển - Ảnh: Reuters

Ngành công nghiệp hàng không thế giới đang cố gắng áp dụng những bài học về các tai nạn hàng không liên quan đến thời tiết tương tự vụ QZ8501 của AirAsia vào chương trình huấn luyện phi công trong hơn một thập kỷ qua.

Vẫn còn quá sớm để kết luận được nguyên nhân vụ rơi QZ8501.

Tuy nhiên, sau hàng loạt tai nạn máy bay mà nhiều người cho rằng có một phần lỗi của phi công như hai thảm họa năm 2009 của Air France và Colgan Air (của Mỹ), ngành công nghiệp hàng không đang hướng sự chú ý trở lại việc nâng cấp chương trình huấn luyện phi công.

Trở lại căn bản

Những người chỉ trích cho rằng phi công không được huấn luyện kỹ lưỡng để đối phó, xử lý các tình huống mất lực nâng đột ngột của máy bay và việc điều chỉnh các bài hướng dẫn trong thực tiễn diễn ra chậm chạp.

Reuters dẫn lời nhà bình luận hàng đầu về an toàn hàng không David Learmount: “Những bài học như vậy không được hướng dẫn cho đến ngày nay. Mọi người đều biết vấn đề là gì nhưng không ai làm gì để cải thiện nó”.

Mặc dù hiếm nhưng việc phi công mất kiểm soát máy bay là nguyên nhân lớn nhất gây ra những mất mát về mạng người.

Cách đào tạo hiện nay về các tình huống mất lực nâng cơ bản dành cho phi công thường yêu cầu phi công đẩy cần điều khiển về phía trước, làm máy bay đâm bổ xuống để giảm sự rơi của máy bay và lấy lại tốc độ bay. Hướng dẫn này có hiệu quả nhưng thực hiện cũng không phải dễ.

Tuy nhiên hơn 30 năm qua, hầu hết các hãng hàng không đều khuyến khích phi công của họ giữ cần điều khiển ổn định và khởi động các động cơ để thoát khỏi tình trạng mất lực nâng.

Cựu giám đốc kiểm tra phi công tại Airbus đã về hưu Claude Lelaie cho biết trong những vụ rơi máy bay do tình trạng mất lực nâng, quy tắc trên “không giúp gì và sẽ khiến xảy ra nhiều tai nạn hơn là ngăn ngừa”.

Trong một động thái hiếm hoi hồi năm 2009, ông Lelaie cho biết Airbus và Boeing kêu gọi quay lại học các quy tắc buồng lái “thời những người già như tôi được huấn luyện”. “Chúng tôi được bảo là đẩy cần ngay khi có dấu hiệu đầu tiên của tình trạng mất lực nâng” - ông Lelaie giải thích thêm.

Huấn luyện: chiếc chăn chắp vá

Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế (ICAO) đưa ra một bản hướng dẫn tự nguyện mới có hiệu lực chỉ sáu tuần trước tai nạn thảm khốc của QZ8501, nhưng thực tế sẽ mất nhiều năm để thực thi được khắp thế giới.

Những quy định mới của Mỹ trong việc huấn luyện phi công sẽ có hiệu lực vào năm 2019. Bộ điều chỉnh này sẽ yêu cầu trình mô phỏng bay tạo ra những mô hình xử lý tình huống mất lực nâng tốt hơn.

ICAO cũng đề xuất các phi công cần tái đào tạo cho tình trạng mất lực nâng bằng cách tập huấn bay các máy bay nhào lộn cỡ nhỏ. Tuy nhiên chuyên gia Learmount và những người khác cho rằng hầu hết hãng hàng không sẽ khó lòng chi trả thêm cho việc này.

Những thay đổi trong huấn luyện phi công không thể làm trong một sớm một chiều bởi chúng có thể gây ra những nguy hiểm khác. Thậm chí những chỉnh lý nhỏ cũng cần phải thông qua nghiên cứu để tránh gieo mầm cho những tai nạn trong tương lai.

Ngành công nghiệp hàng không hiện nay đang đấu tranh với sự tụt giảm mạnh thời gian lái bằng tay của phi công. Ngày nay phi công gần như chỉ cần lái máy bay một vài phút khi cất và hạ cánh, trong khi dựa vào hệ thống lái tự động trong những giai đoạn khác của chuyến bay.

Do đó khi một tình huống bất ngờ xảy đến, dù là những phi công có kinh nghiệm nhất cũng gặp bối rối và khó khăn trong việc nhớ lại kỹ năng lái bằng tay trong những tình huống hiếm gặp như đóng băng hoặc các dòng khí mạnh từ một cơn bão.

Trình mô phỏng bay đưa ra một thách thức khác bởi máy móc không thể mô phỏng chính xác và đầy đủ một tình huống mất lực nâng của máy bay.

Cựu giám đốc các hoạt động bay tại Delta Air Lines David Greenberg cho biết chính phủ các nước, các trường dạy bay, các hãng hàng không trên khắp thế giới thực hiện những thay đổi trong quy tắc bay rất khác nhau và theo các tiến độ khác nhau.

Một số hãng hàng không huấn luyện trong nhà và hướng dẫn nhiều hơn những gì được yêu cầu, phần còn lại chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn tối thiểu.

“Huấn luyện vẫn đang là một chiếc chăn chắp vá” - ông Greenberg nhận định.