Sống đến từng này tuổi đầu, tôi mới đọc thấy khái niệm “bia chui” trên báo chí. Ban đầu, tôi cứ ngỡ anh em đồng nghiệp định nói về một loại bia nào đó góp phần phục vụ tình hình say xỉn, được quân cửu vạn mang qua biên giới theo đường mòn để trốn thuế. Đọc kỹ, tôi mới hiểu ra đó là những tấm bia đá to bành ki ế, được các nhà nho mới trong và ngoài nước lén đem vào khu Di tích quốc gia đặc biệt Lăng mộ các vua Trần ở xã Tiến Đức (huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình) dựng đại lên, buộc các tiên vương phải nhận!

Cứ theo thanh tra Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) thì hôm nay 15-5, Ban quản lý (BQL) di tích và chính quyền địa phương phải dời 6 tấm bia chui quái chiêu đứng trên các con rùa ra khỏi khu lăng mộ, trả lại không gian thanh tịnh trang nghiêm cho nơi này. Việc dựng bia chui như vậy là vi phạm Điều 13 Bộ Luật dân sự, vi phạm tính tôn nghiêm của di sản văn hoá. Những tấm bia đá cao trên 2 mét, ngang trên 1 mét, tương truyền là tặng vật ngày ảm đạm của Hội đồng hương người Việt tại Cộng hòa Czech kính tặng ngày chúng ta quen nhau; được Uỷ ban huyện và BQL di tích cho dựng vội vàng như mối tình đầu sét đánh.

Nội dung văn bia được các nhà nho mới ở nước ngoài tự soạn; phần tiếng Việt lộn xộn Hán - Nôm: “Mẫu Trần triều linh từ”, “Đức Thánh Trần linh từ”. Nội dung ấy được chuyển ngữ sang tiếng Anh - một thứ tiếng Anh siêu tào lao, sai be bét từ chính tả tới ngữ pháp, khiến công dân các nước nói tiếng Anh đọc cũng không hiểu nổi. Hỡi ơi, “văn hoá vật thể” như vậy mà chui lọt vào di sản văn hoá quốc gia nhờ sự giúp đỡ nhiệt tình của chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý văn hóa thì thiệt lạ lùng hết chỗ nói.

Tuy nhiên, câu chuyện dựng bia chui mất văn hóa không dừng lại ở chỗ đó. Anh em báo chí còn phát hiện 6 tấm bia khác thuộc loại cao to quá trớn từng dựng trong khu lăng mộ này từ năm 2014! Nội dung văn bia được các nhà nho trong BQL di tích sáng tác và trình bày bằng tiếng Việt, UBND huyện Hưng Hà phê duyệt. Hồ sơ khảo cổ năm 1980 công bố rõ rằng tại nơi đây đã tìm ra được một ngôi mộ cải táng nhưng không xác nhận được là ai cả. Ấy vậy mà các nhà nho lô-can dám dựng bia xuyên tạc lịch sử, cho rằng nơi đây là lăng mộ của các vua Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông… Nói chung là họ có nhã ý xây cao ốc và chuyển hộ khẩu các vị tiên vương về ở đó!

Trả lời câu hỏi của một tờ báo, một lãnh đạo UBND tỉnh nói trớt he: “Lỗi chính là UBND huyện và BQL di tích Hưng Hà đã tùy tiện định danh”. Hỏi vì sao định danh trật lất như vậy mà tỉnh vẫn nộp hồ sơ đề nghị công nhận di tích cấp quốc gia, vị này nói: “Sở VHTT&DL và UB tỉnh đã sơ sót, không thẩm định nguồn gốc và tính pháp lý của 6 tấm bia này nên đã trình bày nguyên trạng lên Bộ VHTTDL”. May mà các văn bia này không dịch ra tiếng Anh chứ du khách nước ngoài họ dễ tin lắm, cứ thấy nơi các tiên vương khả kính yên nghỉ thì họ quý trọng, không chừng còn lạy sói trán!

Làm văn hóa thì không được phép xuyên tạc lịch sử, không được phép đưa những linh vật ngoại lai phi truyền thống vào trong những nơi thờ tự trang nghiêm. Trước đây, Bộ VHTT&DL đã mất công, tốn của để dẹp hàng ngàn con “mãnh sư cuồng nộ” Trung Quốc chui vào các miếu mạo, đền đài, công sở. Nay thì bộ phải đối phó với nạn bia chui, tưởng đâu chỉ 6 tấm, bây giờ lòi ra 12 tấm. Nói nào ngay, nhờ vậy ngành văn hóa cũng có việc mà làm!