Chiếc bánh ít lá gai là một đặc sản của xứ dừa Bình Định. Không chỉ đặc trưng từ hương vị ngọt bùi thơm dẻo của chiếc bánh hay sắc màu đen lục của lá gai và nếp dẻo mà còn từ tên gọi "bánh ít - bánh hồi dâu".

Là loại bánh mang màu sắc tín ngưỡng nên việc làm ra nó khá dụng công, trải qua nhiều công đoạn, thể hiện sự dẻo dai, bền bỉ và khéo léo. Đầu tiên là xay bột, loại nếp được chọn phải là nếp mới, thơm, dẻo vừa. Sau khi xay xong đăng cho ráo nước để có khối bột dẻo giống như khối bột của những người làm tò he. Tiếp đến chọn những lá gai non, rửa sạch, luộc chín rồi vắt khô, trộn với bột đem đi giã.

Đây là công đoạn tốn nhiều sức nhất, vì giã không nhuyễn, bánh ăn lợn cợn mất ngon. Nhân bánh bao gồm đậu xanh, đường, dừa, chút quế và bột vani cho thơm. Đậu xanh được luộc chín xay nhuyễn. Cơm dừa bào thành sợi, xào chung với đường độ chín tới mới trộn tiếp đậu xanh. Sau đó lại xào chúng trên lửa liu riu cho đến khi nào đường chín tới, có màu vàng sẫm, dẻo quánh, mùi thơm bốc lên ngào ngạt là được.

Được mẹ chỉ dạy tận tình, chị hai làm những chiếc bánh ít một cách khéo léo và thuần thục. Ngắt một miếng bột, tẻ thành bánh mỏng, bỏ nhân vào, túm miếng bột sao cho bao hết nhân rồi vo tròn. Để bánh không dính mẹ xoa dầu ăn lên tấm lá chuối xanh, bọc những khối bánh vo tròn thành hình kim tự tháp thế là được chiếc bánh ít.

Những chiếc bánh ít hồi dâu luôn được làm tỉ mỉ, thể hiện sự nhiệt tình của mẹ chồng, sự khéo tay của nàng dâu và cả tấm lòng của sui gia nữa. Ngoài ra bánh ít còn có nhiều hình nhiều vẻ khác: thứ gói lá, thứ để trần, nặn cao, nặn tròn, nặn dẹt, thứ trắng, xanh, đen, thứ nhân dừa, nhân đậu...

Ngày nay có rất nhiều loại bánh vừa ngon vừa rẻ nhưng bánh ít không thể thiếu được trong tín ngưỡng người Bình Định. Đó là lễ hồi dâu, là đám giỗ ở quê tôi. Bánh cúng xong được dọn lên mâm cỗ làm món tráng miệng cho khách và làm quà đem về cho người thân.

Bài học đầu tiên về ẩm thực mà mẹ chồng truyền cho nàng dâu không ở xứ nẫu rất có thể sẽ là cách làm chiếc bánh ít lá gai. Mẹ kể ngày xưa về làm dâu của nội, mẹ đã mất hơn một ngày đêm để làm được những chiếc bánh ưng ý bà nội. Trên chuyến xe đò về lại nhà ngoại ở Quảng Ngãi mẹ đã mừng vui biết bao. Rồi hôm nay, chị hai cũng mang tâm trạng ấy với quả bánh ít trên tay về nhà cha mẹ ở Quảng Ngãi.

Phóng to Áo Trắng số 29 (ra ngày 1-8-2008) hiện đã có mặt tại các sạp báo. Mời bạn đọc đón mua để thưởng thức được toàn bộ nội dung của ấn phẩm này.