TT - Tình cờ bật tivi đài Arte, mắt tôi bỗng bị thôi miên bởi bộ phim Mỹ với cảnh một ông già cưỡi ngựa, kéo theo con ngựa chở thanh niên bị còng tay và con ngựa thứ ba chở... xác chết.

Phóng to

Tommy Lee Jones trong vai Pete - Ảnh: Europa Corp

Phim The three burials of Melquiades Estrada (Ba lần chôn Melquiades Estrada) sản xuất năm 2005 đoạt hai giải ở Cannes 2005: nam diễn viên xuất sắc, kịch bản xuất sắc. Ba lần chôn Melquiades Estrada là phim đầu tay với tư cách đạo diễn và sản xuất của nam diễn viên Tommy Lee Jones, người đã đóng 65 phim, Oscar diễn viên phụ năm 1993 với The Fugitive; nhưng kịch bản được viết bởi biên kịch kỳ cựu Mexico Guillermo Arriaga - tác giả các kịch bản nổi tiếng 21 Grams, Babel...

Chăn bò trong một trang trại ở Texas (Mỹ), Melquiades Estrada bị ai đó bắn chết giữa thảo nguyên, vùi thi thể qua loa. Khi phát hiện xác chết và biết là của một người Mễ nhập cư bất hợp pháp, cảnh sát địa phương đã hấp tấp mang chôn để không phải truy sát thủ. Vì tình nghĩa và để giữ lời hứa sẽ đưa người bạn Mễ về cố hương nếu anh chết, đốc công Pete Perkins của trang trại quyết chí tự điều tra, tìm ra thủ phạm là cảnh sát biên phòng Mike Norton. Bằng vũ lực, Pete bắt Mike đào thi thể nạn nhân lên, cưỡng bách Mike cùng đưa xác Melquiades về Mexico an táng.

Chuyến đi vượt rừng núi, sa mạc của Pete và con tin Mike cũng là hành trình nội tâm của họ: nếu cuộc vượt biên ngược từ Texas về Mexico là món quà bảo tín của Pete dành cho người bạn Mễ xấu số, thì với Mike, kẻ sát thủ, phải miên man tháp tùng xác chết là hành trình sám hối, cuộc hành hương khổ hạnh về góc thiện của nhân tính.Ba lần chôn Melquiades Estrada (*) gồm hai phần với cấu trúc khác biệt.

Phần thứ nhất mang đậm phong cách trò chơi ghép hình (puzzle) của biên kịch Arriaga, trong đó hai cuộc chôn đầu tiên được kể lẫn lộn, ngắt khúc, không thứ tự thời gian cho đến khi người xem tự xếp hình ảnh đâu vào đó thì cái chết của Melquiades mới sáng tỏ. Phim dẫn theo cùng lúc nhiều nhân vật có quan hệ đan xen: người đốc công cô độc và anh bạn nhập cư bất hợp pháp, viên cảnh sát biên phòng hung bạo và ả vợ vô công rỗi nghề, mụ chủ quán lang chạ, đội trưởng cảnh sát địa phương nhu nhược đến hèn nhát... Các câu chuyện riêng của họ, khi được kết nối, trồi lên tính chất một xã hội trong đó con người lạc lõng đến tha hóa, mà cái chết của Melquiades chỉ là thuốc hiện hình.

Phần thứ hai của phim kể lại hành trình đưa thi thể Melquiades về cố quán. Khác hẳn phần trước, cấu trúc ở đây tối giản, đơn tuyến, tuần tự theo lối cổ điển của dòng phim Viễn Tây. Xung đột người gay gắt trong cảnh quan thiên nhiên bao la được Jones - dù phim đầu tay - đạo diễn ngang tầm các bậc thầy của thể loại này, đặc biệt các trường đoạn phong cảnh được khoác hồn nhân vật.

Ba lần chôn Melquiades Estrada

kết thúc trên tình huống khá bối rối, khi Pete, tại đất Mexico, phát hiện các hướng dẫn Melquiades để lại cho ông trước đây không hề có trên thực tế. Rằng mọi thứ dường như đã được người bạn Mễ của ông tưởng tượng: bức ảnh vợ con để Pete nhận diện là ảnh một phụ nữ không quen biết Melquiades, bản đồ vẽ tay không dẫn đến làng, thôn nào cả...! Ðầy hụt hẫng, Pete quyết định chọn một không gian tĩnh yên, mặc tưởng ngôi làng "thần tiên" mà Melquiades khi xưa từng mô tả để an táng bạn. Quyết định đặt Melquiades vào một quê hương hư vô phải chăng là cảm nghiệm sâu sắc của Pete - cũng là của các tác giả, rằng đối với những người vượt biên lập nghiệp phương xa, viễn cảnh hồi hương đôi khi chỉ là ảo giác...

Người xem sẽ nhớ hoài đoạn cuối phim, khi việc chôn cất Melquiades đã xong, Pete thả Mike tự do và chia tay bằng câu nói có chữ "con trai" - từ trước đây ông hay dùng để gọi người bạn Mễ. Rõ ràng với Pete, tội ác nhất định phải bị trừng phạt đích đáng, bất luận tinh thần hay nhục thể, nhưng oán thù sẽ hóa giải khi kẻ ác nhận lỗi lầm. Ðốc công già Pete của Tommy Lee Jones khiến người xem thổn thức. Ba lần chôn Melquiades Estrada của Tommy Lee Jones bạo liệt mà thiết tha tính người.

Tommy Lee Jones cho biết truyện phim bắt nguồn từ câu chuyện thật một thời dậy sóng, về cái chết vô duyên của một thanh niên Mễ nhập cư bị cảnh sát Mỹ bắn nhầm. Quê quán ở Texas, đã từng có trang trại chăn ngựa, Jones mong muốn dành bộ phim đầu tay nói về vùng đất ông yêu mến, về những con người gốc Mỹ, cũng như những người vượt biên gốc Mễ mà ông luôn cảm thông. Tình yêu thiên nhiên cùng tính nhân văn, trải nghiệm nghiêm khắc, khoan dung của tuổi 66 phải chăng là bí quyết để bộ phim không ngôi sao, không kỹ thuật hoành tráng chạm vào tim khán giả?

VIỆT LINH

(*) Phim có đĩa DVD tại VN