Phóng to

TS Bùi Chí Hoàng khẳng định những lò gạch này chính là nơi cung cấp gạch để xây di tích Cát Tiên - Ảnh: N.H.T.

Trước mặt chúng tôi là cả một cánh đồng bao la rộng hàng chục mẫu, với một vòng cung những ngọn núi hình bát úp kết thành dãy ôm lấy cánh đồng, trong khi cách đó không xa là dòng sông Đồng Nai hừng hực chảy với di tích Cát Tiên lụi tàn nằm ngay bên bờ.

Ngay giữa đồng (thuộc địa phận xã Tư Nghĩa, huyện Cát Tiên, Lâm Đồng) suốt hai tuần khai quật, từ 15-7 (và sẽ kéo dài đến 20-8 để hi vọng tìm kiếm thêm những lò gạch khác…), các nhà khảo cổ đã phát hiện dưới lòng đất một lúc bốn lò gạch rải ra cách nhau không xa. Gọi chính xác thì đấy là dấu tích những lò gạch cổ đoán định ban đầu có thể cách nay chừng 12-16 thế kỷ.

Các lò gạch chưa từng thấy trên lãnh thổ VN này trông rất thô sơ với chiều dài cả khối lò độ 21m, ngang 6m. Ở đó hiện ra những lằn gạch bị cháy đen chen lẫn những lằn có gạch au đỏ, than từ gỗ cây, cùng hệ thống kết cấu lò với những cầu lửa (để đốt lửa vào nung gạch) và cầu gạch (để chất gạch lên nung) đều có hướng đón gió (vào lò) từ phía nam.

Đoàn khảo cổ (gồm Trung tâm Nghiên cứu khảo cổ TP.HCM thuộc Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ và Bảo tàng Lâm Đồng - thuộc Sở VH&TT tỉnh Lâm Đồng) đã mang gạch đi so sánh và xác định chủng loại gạch.

Phóng to Vết tích lò gạch lộ ra Suốt hơn 20 năm qua các nhà khảo cổ học VN và thế giới đã phát hiện dần hàng loạt đền tháp, mộ tháp… đậm màu Ấn Độ (thờ thần Siva (Sivanism), linga_yoni…) và gọi chung là “di tích khảo cổ học Cát Tiên”. Di tích Cát Tiên đang tiến dần đến tầm vóc của một di sản thế giới, được chuyên gia trong và ngoài nước đánh giá đồ sộ hơn cả di tích Mỹ Sơn ở Quảng Nam.

“Không nghi ngờ gì nữa, những lò gạch bí ẩn đã bị chôn vùi dưới lòng đất này chính là nơi sản xuất ra vật liệu xây dựng (gạch) phục vụ đại công trình xây dựng di tích Cát Tiên, cách đấy chừng 1-1,5km” - chuyên gia khảo cổ học Bùi Chí Hoàng (phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu khảo cổ của Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ, người đặt những nhát khai quật khảo cổ đầu tiên ở Cát Tiên từ năm 1985), nhận định.

Theo tiến sĩ Hoàng, việc xây dựng những lò gạch nằm ngay sát con suối lớn chảy qua là để thuận lợi trong vận chuyển gạch ra sông Đồng Nai để đưa về công trường xây dựng, và chọn cánh đồng thoáng rộng bao la trên là để dễ có sân phơi trong quá trình sản xuất gạch…

Lâu nay, việc xác định niên đại cho di tích Cát Tiên vẫn còn chưa có sự đồng nhất. Có chuyên gia cho là từ thế kỷ IV, có người nói thế kỷ VII -VIII, cũng có người lại cho từ VIII-XI…

Trong việc hoàn thiện hồ sơ mà Cục Di sản - Bộ VH&TT đang làm để trình UNESCO công nhận di tích Cát Tiên là di sản văn hóa thế giới, việc xác định được thời kỳ (niên đại) xuất hiện cũng là một yêu cầu.

Ông Hoàng cho rằng những mẫu than ở “trung tâm” sản xuất gạch này sẽ giúp xác định niên đại dễ dàng hơn (bằng phương pháp C 14).

Thêm nữa, từ các lò gạch cổ sẽ mở ra khả năng nhận biết về đặc điểm cư trú, cư dân, nghề thủ công… ở miền Cát Tiên trong quá khứ, đặc biệt là khả năng xác định chủ nhân của di tích Hinđu giáo này…

Tất cả những cái đó sẽ liên kết những giá trị của Cát Tiên lại trong một chuỗi hiểu biết, có hệ thống, mà không phải di tích lụi tàn (biến mất chủ nhân) nào cũng có cơ may tương tự.

Được biết nhận được thông tin trên, chính quyền tỉnh Lâm Đồng đã lập tức đồng ý cho xây nhà mái che để bảo vệ những lò gạch cổ.

Và có lẽ không dừng lại với những gì cần thiết phải “giải mã” cho di tích Cát Tiên, những lò gạch cổ chưa từng thấy kia còn có thể tác động vào nhận thức về những đền, tháp… thuộc các nền văn minh vào các thời kỳ khác nhau trên lãnh thổ VN (và thậm chí thế giới) trong quá khứ, bởi lâu nay người ta phát hiện gạch và … kiến trúc nhiều nhưng chưa biết cái đầu tiên quan trọng ấy - vật liệu đến từ đâu.