Người dân dùng trục đá để tuốt lúa - Ảnh: T.ANH

Không sử dụng máy tuốt lúa hiện đại trong vụ lúa đông xuân năm nay là quyết định của nhiều người dân thôn Xuân Sơn (xã Cổ Đạm, huyện Nghi Xuân). Thay vào đó, người dân chọn cách tuốt lúa theo kiểu truyền thống: sử dụng trục đá.

Người dân ở đây cho biết họ không sử dụng máy móc là phần vì kinh tế, phần còn lại không muốn những công cụ của cha ông truyền lại bị mai một.

Đến nay, không ai biết chiếc trục đá tuốt lúa có từ bao giờ, ai là người sáng tạo ra, chỉ biết nó giúp ích cho nông dân có thể tách hạt lúa ra khỏi bông mỗi khi vào vụ mùa thu hoạch.

Trục đá tuốt lúa được làm từ loại đá nèn màu xanh, nguyên khối, không vết rạn nứt và chỉ những người thợ khéo tay, tài hoa mới có thể làm ra được. Thông thường phải mất ít nhất hai tuần mới làm xong một chiếc trục đá.

Trục đá có hình dạng khối trụ tròn, ở hai đầu trục được đục hai lỗ nhỏ để gắn chốt gỗ. Chốt này được gắn với khung gỗ hình chữ nhật, sao cho khi kéo trục đá có thể lăn đi dễ dàng. Khung được làm bằng các loại gỗ tốt, ít mối mọt, cong vênh.

Lúa sau khi thu hoạch về rải thành lớp mỏng ra sân, sau đó cần một người kéo theo chiếc trục đi qua đi lại nhiều vòng trên lớp lúa đến khi rơm mềm, hạt lúa rơi hết ra khỏi bông là có thể rũ bỏ rơm, hốt lúa đem đi phơi.

Ngoài công dụng chính là tuốt lúa, trục đá còn được sử dụng vào mục đích làm nhỏ đất ở những nơi đất đai khô cứng, hay thay chiếc đầm mỗi khi cần phải làm phẳng nền đất...