Gương mặt Mạc Can

Phóng to

Rồi ông kể: Ông vốn sanh ra trên một chiếc ghe khi đậu ở chợ Mỹ Tho. Khi cần khai sanh để mần bát-bo (passport) xuất cảnh, ông về Tiền Giang gặp nhân viên Sở Tư pháp thì họ hỏi: “Chú sanh ở đâu?”. “Chợ Mỹ Tho”. “Vậy thì dễ quá, chú về đó nhờ hàng xóm xác nhận là tụi cháu cấp khai sanh liền”. “Má ơi!” ông thầm kêu và nghĩ: Hồi sanh mình, má ở trên ghe, hông biết có quen ai trên chợ hông. Chưa kể nếu có hàng xóm biết thì sáu chục năm rồi họ còn sống không? Khó vậy nên ông bỏ chạy. May nhờ có người biết cách chỉ dẫn nên ông mới kiếm được cái khai sanh.

Thuở ấy, gia đình ông sống bằng nghề biểu diễn xiệc ảo thuật vui kiêm bán loại thuốc cao đơn hoàn tán ở miền Tây Nam bộ, cả nhà sống trên một chiếc ghe, lang bạt bềnh bồng rày đây mai đó. Đó là chiếc ghe của gánh xiệc rong Lê Văn Quý. Năm 1945, khi chiếc ghe cắm sào trên sông Bảo Định, gần chợ Mỹ Tho thì bà Quý chuyển bụng và cậu bé Lê Trung Cang cất tiếng “hát” chào đời.

Là con nhà nòi nên tám tuổi, ông đã tập tễnh theo ông già làm hề con, phụ giúp gia đình. Tới năm ông 14 tuổi, gánh xiệc rong của ông già chuyển từ dưới sông lên đất liền rồi “rã bành tô”. Và năm ấy, ông được vô học chữ tại nhà thờ Chợ Quán mới biết cái chữ a, bờ, cờ méo tròn ra sao. Ba năm thằng con ngồi ghế nhà trường cũng là ba năm ba má nó phải tất tả đủ mọi cách để sinh nhai. Riết rồi chịu hổng thấu, ông già quyết định lập lại gánh xiệc. Vậy là ông phải bỏ trường bỏ lớp, theo phụ ông già mà trong lòng tiếc hùi hụi.

May mắn lúc đó trong gánh xiệc của ông già có một họa sĩ vẽ quảng cáo rất thương ông. Rảnh rỗi, họa sĩ dạy cho ông cách ráp vần bằng những cuốn “sách giáo khoa” hổng đụng hàng như: Tam Quốc chí, Ba chàng ngự lâm, Thằng Gù nhà thờ Đức Bà Pa-ri... cùng những cuốn sách của Hồ Biểu Chánh, Khái Hưng…

Từ thằng hề, lên anh hề (18 tuổi) thì tay nghề của ông cũng “cứng cựa”. Ông bèn xin vô các phòng trà biểu diễn các màn ảo thuật vui “bể mánh”; nhưng “sô” thì ít mà ở không lại nhiều. Tiền kiếm được dù tằn tiện cũng chỉ đủ phục vụ cái bao tử bằng những buổi cơm bụi hay bánh mì “không người lái”! Lang thang, rách rưới cộng thêm không giấy tờ tùy thân, nên thỉnh thoảng ông bị cảnh sát bố ráp cho vô “u cơm tằn” là chuyện rất đỗi bình thường.

Nhưng là người biết “biến đau thương thành vốn sống”, sau những lần ra vô tù, ông nảy ra ý tưởng viết những chuyện rất đời thường mà nhân vật chính là bản thân. Lãnh nhuận bút của các bài viết đầu tay như: Ảo thuật là gì? Ảo thuật trong tù, ông chạy te tới tiệm bán cơm thố, phá lấu ruột heo quất một bụng cho đã thèm.

Thấy nghề viết lách cũng dễ kiếm cơm, sẵn quen với một số anh em nghệ sĩ, nhà báo thời đó nên ông lãnh viết tin tức về sân khấu kịch trường (ông cho là viết bá láp bá xàm, chủ yếu để kiếm cơm) gửi các báo. Bút danh Mạc Can có từ đó và là nghệ danh gắn liền cùng ông trên đường nghệ thuật từ năm 20 tuổi cho đến nay.

Sau năm 1975, ông hết “còi” (đạp) xích lô, chuyển qua bán trà đá tại bến xe miền Tây rồi nhảy cóc sang đạp xe ba bánh chở hủ tíu cho một cơ sở sản xuất. Thời may ông gặp lại một số anh em nghệ sĩ, cả bọn hè nhau xuống miền Tây xin gia nhập đoàn Tiếng ca Sông Hậu. Được 7 năm thì đoàn rã, quay về thành phố và ông được đoàn Hương Miền Nam nhận.

Đời lận đận thì chuyện tình duyên cũng chẳng suôn sẻ gì! Sau ba năm phục vụ tại đoàn Hương Miền Nam, ông lại quay trở về đoàn cũ (có tên mới Đoàn ca múa tổng hợp Tiếng ca Sông Hậu) và chính tại đây ông đã bị tiếng sét ái tình với một diễn viên múa. Nhưng cuộc tình này bị phê bình nặng nề khiến ông phải vác bị trở về thành phố, tiếp tục kiếp sống của một anh hề hát rong.

Trong cái rủi thì hình như ông lại luôn có nhiều cơ may. Khi ông làm việc ở đoàn Múa Rối TP, đêm thì diễn rối, ban ngày thì làm… “bác sĩ” chữa bịnh cho mấy con rối hư. Thời gian này đạo diễn Lê Hoàng Hoa làm bộ phim Ván bài lật ngửa hỏi ông: “Mầy khoái đóng phim hông?”. “Tui biết gì mà làm cha nội!”. “Mầy chỉ làm đạo cụ thôi. Mầy chỉ để cái đầu mày trên cái dĩa rồi ca vọng cổ khi thấy Nguyễn Thành Luân đi ngang qua vậy thôi!”. Vậy là từ một anh hề, ông nhảy xổ vào điện ảnh. Lẩm rẩm tới nay, ông cũng đã có mặt trên hàng trăm bộ phim với hầm bà lằng, kính thưa các loại vai!

Mặc dù cũng hơi khá bận rộn trong chuyện “mần nghệ thuật” (diễn ảo thuật theo đơn đặt hàng của các đơn vị, đóng phim) nhưng ông không ruồng bỏ cái nghề tay trái. Đó là cái nghề viết lách mà ông cho là mình viết bá láp bá xàm để kiếm cơm trong những lúc quá “vã” ngày nảo ngày nao. Ông cộng tác với nhiều tờ báo ở TP.HCM và thỉnh thoảng viết truyện.

Một số truyện của ông được chú ý, đánh giá cao như Người nói tiếng chim bồ câu (được chọn in trong tuyển tập hay nhất trong năm), Tấm ván phóng dao (đoạt giải A Hội nhà văn VN, Hội liên hiệp văn hóa TP.HCM, giải CTVH Doanh Nhân) và cuối cùng là ông trở thành hội viên Hội nhà văn. Vì vậy nhiều bạn bè còn gọi ông bằng cái “ních” rất dễ thương: “nhà văn trẻ Mạc Can”, bởi khi ông vào hội thì tuổi đã ngoài 60!

Sau một thời gian làm Việt kiều ở Dallas, Texas, ông hồi hương và trở về nghề cũ. Cuộc sống của ông “vũ như cẩn”, ai kêu “đi” phim thì đi, ai kêu mần ảo thuật thì mần, kiếm đủ ăn là mừng rồi… Hiện ông đang gấp rút hoàn chỉnh tập truyện ngắn ngồi viết lúc “bảy nghề” tại Mỹ như: Ba ngàn lẻ một đêm, Quỉ với Bụt và Thần chết, Nhớ… (Nói về nỗi cô đơn của ông trên đất khách) với tựa đề dự kiến: Những bước chân vào đất Mỹ.

Hàng ngày, ông vẫn lang bạt, dong ruổi khắp nơi, cơm đường cháo chợ, tối về nhà (người thân) ngủ ké. “Tương lai còn dài mờ. Hổng có gì phải lo!...”.

Phóng to Tuổi Trẻ Cười số 447 ra ngày 01/03/2012 hiện đã có mặt tại các sạp báo. Mời bạn đọc đón mua để thưởng thức được toàn bộ nội dung của ấn phẩm này. Chúc bạn đọc có thật nhiều thời gian thư giãn thoải mái!