Phóng to

Phát-xít Nhật bắt dân ta nhổ lúa để trồng đay, sau đó thu mua cạn thóc lúa nên nhân dân ta chết đói tới hơn 2 triệu người - Ảnh: Võ An Ninh

Đó là bài Văn tế nạn nhân vụ đói tháng 3-1945 mà GS Vũ Khiêu đã viết trong nước mắt giữa một đêm mưa dầm gió lạnh, đau xót cho những thân phận dưới một bầu trời đen tối, nửa như trần gian nửa như âm phủ. Chúng tôi xin giới thiệu với độc giả bài văn tế này.

Một cơn gió bụi vừa tan (1)Hai triệu sinh linh đã mất (2)Khí oan tối cả mây trờiThây lạnh phơi đầy cỏ đấtHỡi ôi:Chung khí non sôngCùng mang tai mắtVẫn giống thông minhVốn dòng cường quậtCớ sao không Nam Bắc vẫy vùngÐể cam chịu cơ hàn (3) bứt rứtÐáng lẽ nay bốn bể tranh hùng,chí những tưởng giật cờ cứu nước,sống xông pha nơi bão đạn rừng gươm.Mà ngán nhẽ một thời cơ nhỡ,lòng mải theo manh áo lưng cơm,chết thê thảm nơi hang cùng ngõ khuất.Thương thay:Hồn đã rất caoLòng vì quá chấtNhững tưởng giỏ cơm bầu nước,đám lợi danh mây nổi bèo trôi.Nào ngờ tháng lại ngày quatrường tranh đấu mưa dày gió rựt.Việc bốn mùa nào xây cống đắp đê,nào làm đường xẻ đập,huyết hãn kia bồi đắp lấy non sông.Thân bảy thước khi dầm sương dãi nắng,khi gội gió tắm mưa,xương thịt ấy phải đâu là đá sắt.Ðã mỏi xác cân đay nộp lạc,thóc được ít lại liên đoàn(4) lấy hết,ách tham tàn càng gánh càng đau.Từng mòn chân khi chạy thuế lo sưu,tiền đã còn hương lý xoay quanh,dây cơ khổ mỗi ngày mỗi thắt.Cho đến khi:Hạt tấm không còn,Ðồng chinh cũng mấtNhững tưởng túng quaNgờ đâu đói thậtTrong vợ con lòng đã xót lòngNgoài hương xóm mặt càng rõ mặt.Trước còn định dây khoai rễ má,lần hồi sao bữa đến qua loa.Sau đành đem tháo bếp dỡ nhàxoay sở mãi ngày càng héo hắt.Ðầu bù tóc rối,dắt díu nhau nơi quán đổ lều nghiêng.Áo cói quần rơm,chua xót mấy khi mưa dầm nắng gắt.Ngẫm thủa trước, cảnh nghèo cũng lắm,chữ cương thường còn giữ dạ đinh ninh.Mà ngày nay nỗi khổ không cùng,dây thân ái cũng nghiến răng dứt đứt.Mẫu tử tình thâm,ôi một mái tơ xanh nào đã tội,bỏ u ơ cuối chợ đầu đường.Phu thê nghĩa nặng,hẹn trăm năm đầu bạc cũng sai lời,sớm đau đớn người còn kẻ mất.Biết đi đâu ? Bốn phương mờ mịt,trời lờ như điếc, đất như câm.Hỏi cùng ai ? Những bóng bơ vơ,ruột rát tựa bào, gan tựa cắt.Lang thang chi phách ở hồn đi!Thảm thiết nhẽ ngày tàn bóng tắt!Có kẻ tìm bãi cỏ nằm xiêuCó người đến bên cây ngã vậtCó khi ngõ vắng gieo mìnhCó lúc vườn sau thở hắtCó những quán: hàng bao xác lạnh,bỏ ruồi bâu bọ khoét chửa ai khiêng.Có nhiều nơi: một nắm xương khô,từng nắng giãi mưa dầu không kẻ nhặt.Mỗi người manh chiếu bó bó chôn chôn.Từng đống trên xe chồng chồng, chất chất.Ôi nói ra những toát mồ hôiMà nghĩ lại thêm tràn nước mắt!

***

Hỡi những bóng điêu linhHỡi những hồn oan uấtMà đường khuya quãng vắng lang thangTrên ngọn cỏ đầu cây lẩn khuất!Ta đã trông những hình rã rượi,mẹ khóc con trong sương lạnh trăng mờ.Ta đã nghe những tiếng thảm thê,già bảo trẻ dưới mưa lay gió lắt.Nghĩ thương kẻ còn đau khổ mãi,nỗi oan buồn máu biếc không tan (5)Mà biết ai chưa trả thù xong,lửa oán giận gan vàng chẳng tắt.Oán đã đành những kẻ xâm bang:giết người, cướp của, thỏa dạ tham tànGiận biết mấy cho quân đồng loại:tham nhũng, đầu cơ, riêng mình khoái dật.Ngán nhẽ lầu son gác tía,chén phong lưu những máu chan hòa.Gớm cho mũ bạc đai vàng,đài vinh hiển bằng xương cao ngất!Nay gặp buổi:Súng dân quân dậy sóng ầm ầmCờ khởi nghĩa ngất trời phới phấtÐèn quang minh đương độ soi caoGươm chính khí đến ngày tuốt phắt.Bao phường cướp nước không thaNhững lũ buôn nòi sẽ bắtHận thù kia rồi trả phân minh,Oan thác nọ sẽ đền chu tất.Cho ai chín suối ngậm cười.Ðể khách năm châu tỏ mặt.Chỉ đáng tiếc sống xưa chửa kịp đem thân nọđền bù đất nước,phải ngậm hờn cùng hoa cỏ ủ ê.Thì ngày nay chết phải làm sao để hồn kiachói lọi trời mây,mà bảo vệ lấy giang sơn vững chặt.Giúp đồng bào cho trăm triệu sống an vuiDựng độc lập để nghìn thu cờ vững ngất.

Tháng 5 năm 1945

GS VŨ KHIÊU (Báo Nhân Dân)

___________________

(1) Gió bụi, chữ Hán là "phong trần" chỉ những biến cố lớn lao làm đảo lộn hoàn toàn cuộc sống của con người. Ở đây, tác giả muốn chỉ cuộc đánh chiếm Ðông Dương của phát-xít Nhật và nạn đói khủng khiếp do chúng gây nên hồi giữa thập kỷ 40 của thế kỷ 20.

(2) Nạn đói do phát-xít Nhật gây ra năm 1945 đã làm cho hơn 2 triệu dân ta bị chết đói.

(3) Cơ là đói kém, hàn là lạnh buốt. Cảnh cơ hàn là cảnh đói rét. Ở đây tác giả nói tới cảnh chết đói năm 1945.

(4) Liên đoàn: Tổ chức do bọn Nhật lập ra hồi những năm 1944 - 1945 chuyên thu mua thóc của dân ta.

(5) Máu biếc (Bích huyết): Trương Hoàng đời Chu bị chết oan ở nước Thục, ba năm đào mả lên, thấy máu không tiêu mà lại hóa ra sắc biếc.