05/11/2012 16:16 GMT+7

Sắc màu ga tàu điện ngầm Lisbon

VI BẰNG - NAM VINH

TTO - Phần đông ga tàu điện ngầm trên thế giới chỉ là nơi các con tàu dừng đỗ, đón trả khách, nhưng ở Lisbon (thủ đô Bồ Đào Nha), đây còn là nơi để người ta thư giãn và thưởng thức.

Bạn sẽ hỏi thưởng thức gì dưới lòng đất nơi tàu bè rầm rập qua lại, nơi người người hối hả chui lên chui xuống để đến công sở cho đúng giờ? Câu trả lời là không chỉ có mà còn hơn thế nữa.

Phóng to

Chuyến tàu sắp chuyển bánh, cửa tàu đã đóng, không còn ai trên sân ga, chỉ còn lại những tác phẩm Azulejo - Ảnh: Nam Vinh

Khi đi thăm các thành phố lớn trên thế giới như London, Paris, Berlin, New York hay Tokyo, tàu điện ngầm (metro) là phương tiện giao thông cực kỳ thuận lợi và tốn ít thời gian nhất. Hệ thống tàu điện ngầm ở Lisbon cũng không khác biệt nhiều tuy nhỏ hơn đôi phần.

Nhưng nếu lần đầu tiên đi tàu điện ngầm ở Lisbon, hẳn bạn sẽ bất ngờ khi thấy khá nhiều du khách lăm lăm máy ảnh lang thang trong nhà ga hoặc lặng lẽ đứng chiêm ngưỡng những bức tường dưới sân ga.

Điều bất ngờ ấy chính là những bức tranh Azulejo, một kiểu tranh được ghép lại từ những viên gạch mosaic đã được vẽ và nung sẵn để ốp lên những bức tường ở hầu hết các nhà ga tàu điện ngầm tại Lisbon, tạo thành những bức tranh sinh động và đẹp mắt.

Việc tạo nên những bức tranh Azulejo trong các nhà ga bắt đầu ngay từ khi đường tàu điện ngầm đầu tiên được đưa vào sử dụng ở thủ đô của Bồ Đào Nha. Khi ấy là năm 1959 và người khởi xướng là giám đốc đầu tiên của Công ty đường tàu điện ngầm Lisbon Francisco de Mello e Castro.

Azulejo là một loại hình khảm ghép tranh sứ đã có từ rất lâu đời ở Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha, được du nhập từ người Moor (Bắc Phi) và nâng lên thành một môn nghệ thuật. Ở hầu hết các công trình kiến trúc lớn tại Bồ Đào Nha, đặc biệt tại các nhà thờ, lâu đài, luôn được trang trí với những bức tranh Azulejo mô tả sinh động mọi mặt của cuộc sống, mang cả âm hưởng tâm linh lẫn đời thường. Đáng tiếc trong một thời gian dài (từ thế kỷ 19 đến nửa đầu thế kỷ 20) mảng nghệ thuật này không được chú ý nhiều và tưởng chừng người ta không phát triển nữa.

Nhưng khi tuyến tàu điện ngầm đầu tiên được thực hiện ở Lisbon cũng là lúc bộ môn nghệ thuật này được tái sinh ở Bồ Đào Nha. Từ đó tới nay ở các tuyến đường mới được xây dựng hầu như nhà ga nào cũng được trang hoàng bằng các bức tranh sống động được làm từ những viên gạch men.

Phóng to

Du khách thích thú gặp tác phẩm Hunderwasser của Áo trong nhà ga tàu điện ngầm Lisbon - Ảnh: Nam Vinh

Tham gia thực hiện các tác phẩm này có nhiều thế hệ nghệ sĩ, trong đó có cả những nghệ sĩ nước ngoài như kiến trúc sư Azulejo Friedensreich Hundertwasser của Áo, Arthur Boyd của Úc và Erró của Iceland. Nhưng người có công đóng góp nhiều nhất có lẽ là kiến trúc sư Keil do Amaral và vợ ông, họa sĩ Maria Keil. Cho tới khi bà mất năm 1982, Maria Keil đã dành 25 năm của cuộc đời mình cho những bức tranh trên các nhà ga tàu điện ngầm ở Lisbon và bà đã trở thành người đưa Azulejo trở lại rực rỡ ở Bồ Đào Nha.

Chính vì sự đặc biệt của hệ thống ga tàu điện ngầm ở đây nên chúng tôi đã dành riêng một buổi rong ruổi trên các tuyến tàu để thưởng thức vẻ đẹp của nghệ thuật Azulejo.

Hệ thống tàu điện ngầm ở Lisbon gồm 4 đường tàu được đặt tên theo 4 màu cơ bản: đỏ (Linha Vermelha) từ Alameda đến Oriente, xanh lá cây (Linha Verde) từ Cais do Sodré đến Telheiras, vàng (Linha Amarela) từ Odivelas đến Rato và xanh lục (Linha Azul) từ Amadora Este đến Baixa-Chiado. Trong đó, tuyến đường đỏ là tuyến mới nhất được làm xong trước khi triển lãm thế giới Expo 1998 khai mạc, nhân dịp kỷ niệm 500 năm ngày nhà hàng hải Vasco da Gamas thám hiểm Ấn Độ.

Phóng to

Chân dung sói biển Vasco da Gamas trên tường nhà ga Oriente - Ảnh: Nam Vinh

Phóng to

Hải trình vĩ đại của Vasco da Gamas thể hiện qua nghệ thuật Azulejo hiện đại - Ảnh: Nam Vinh

Phóng to

Chủ đề Hải dương học của Expo’98 vẫn được hàng triệu lượt người chiêm ngưỡng sau hơn chục năm trôi qua - Ảnh: Nam Vinh

Phóng to

Bến Colégio Militar như một phòng trưng bày tranh màu nước khổ lớn - Ảnh: Nam Vinh

Dọc cung đường từ bến Alameda đến Oriente, bến nào chúng tôi cũng xuống ga và nán lại rất lâu. Mỗi ga được trang hoàng bằng những bức tranh với những chủ đề riêng nhưng hầu hết mang hơi hướng hiện đại, khác hẳn những bức tranh Azulejo ở các công trình kiến trúc cổ. Những tác phẩm để lại ấn tượng đặc biệt nhất trên tuyến đỏ nằm tại nhà ga Orient, đó là những bức tranh thể hiện sinh động chủ đề của Expo 98 về Hải dương học mà tiêu biểu là hai bức tranh của Boyd và Erró.

Bốn bến tàu đặc biệt nhất trên tuyến màu xanh là Jardim Zoológico, Laranjeiras, Alto do Moinhos và Colegio Militar. Tại bến Jardim Zoológico, người ta được chiêm ngưỡng những bức tranh khá hấp dẫn về hệ thống động thực vật nhiệt đới. Bến Laranjeiras là các tác phẩm về chủ đề cây cam như tên của chính bến tàu do nghệ sĩ Rolando Sá Nogueira sáng tác.

Tại bến Alto do Moinhos, người ta trưng bày những bức tranh Azulejo về 4 nhà văn lớn nhất của Bồ Đào Nha là Almada, Bocage, Camoes và Pessoa. Ở bến Colégio Militar, khán giả được chiêm ngưỡng những bức tranh nghệ thuật rất đặc sắc. Còn ở bến Saldanha trên tuyến đường màu vàng, các nghệ sĩ Jorge Vieira và Luís Filipe đã lột tả tính cách của con người qua các tác phẩm của họ.

Hệ thống tàu điện ngầm ở Lisbon thật đặc biệt với những tác phẩm nghệ thuật Azulejo mà người ta có thể chiêm ngưỡng miễn phí. Phí duy nhất phải chi là vé đi tàu, mỗi lượt chỉ 80 xu!