Tại gò Ma Vương ở phía bắc Sa Huỳnh, vào năm 1909 ba nhà khảo cổ học người Pháp là Vinit, Babare và Colani lần đầu tiên khai quật di chỉ mộ chum với nhiều đồ trang sức và dụng cụ lao động bằng đá của người Sa Huỳnh cổ cách đây hơn 3.000 năm. Khái niệm “văn hóa Sa Huỳnh” bắt đầu từ đó.

Phóng to

Gành Bù Nú ở Sa Huỳnh

Qua nhiều lần mở rộng diện khai quật, khảo cứu hơn 100 năm sau, không gian văn hóa Sa Huỳnh được xác định từ

đèo Ngang vào đến Đồng Nai và ngược mãi lên Tây nguyên. Đến với Sa Huỳnh, du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước quần thể sơn thanh hải tú với hóc Mó, đảo Khỉ, bãi Con, gành Nhu, hang Én, hải đăng... Đặc biệt là vẻ đẹp của đá và nước ở Bù Nú, Châu Me.

Đến Bù Nú suy ngẫm cùng hoa trên đá

Ở Sa Huỳnh, xuôi về hướng đông, con đường nào cũng gặp biển. Không quá 10 phút đi bộ từ quốc lộ 1A, biển sẽ bất ngờ mở ra, trước mắt bạn thoáng đãng và trữ tình. Một con đường nho nhỏ được “lát” bằng... cát mịn, hai bên xanh ngắt những cây xương rồng và chằng chịt dây hoa muống biển, sẽ dẫn bạn đến một không gian đặc biệt với cơ man những đá cùng đá. Thế giới đá với những “bữa tiệc” sắc màu của những loài san hô nơi đây đã và đang làm say lòng du khách. Đó là Bù Nú. Bù Nú là tên một ngọn núi có “cá tính” của dãy Trường Sơn, trên đường xuôi Nam thuở lập địa khai thiên đã “nhã hứng” rẽ xuống hướng đông rồi ở lại với Sa Huỳnh, vĩnh viễn đứng dầm chân trong nước biển.

Quanh chân núi là hàng nghìn tảng đá chập chùng, kỳ hình dị dạng, cheo leo và hiểm trở. Có lẽ vì thế nên hiện nay gành Bú Nú vẫn còn đậm chất hoang sơ. Hằng năm, khoảng từ tháng 10 đến tháng chạp, anh chàng thất tình trong truyền thuyết Việt Nam là Thủy Tinh dâng nước lên ngập đến khoảng hai phần ba gành, gào thét, gầm rú chán rồi “rút quân”, để lộ một “rừng” đá lô xô trong ánh mặt trời hân hoan từ đầu xuân đến cuối thu.

Du khách đến đây thường là những người thích chơi cùng... với đá ngây ngô, muốn thẩm thấu “triết lý” của đá, muốn khám phá sức sống của đá qua những va đập không cùng của sóng. Một cặp trai gái ngồi tựa lưng vào đá, lặng im nghe đá thì thầm, cảm nhận từ đá những huyền thoại tình yêu, để hiểu vì sao lại có núi Vọng Phu, có hòn Trống Mái, để hiểu giá trị đích thực của sự đợi chờ, niềm sắt son, chung thủy.

Một người buông câu, ngồi trên đá, bất động như đá, dưới chân là hối hả nhịp triều xao động xuống lên, vẫn thấy lòng bình thản, trầm tĩnh khi ngẫm ra từ đá cái mặc nhiên của thế thái nhân tình. Một người mải mê ngắm tảng đá xanh rêu, mang phong vị thiền, trước cái sôi nổi đến xô bồ của sóng, chợt hiểu ra lời dạy của người xưa: lấy cái tĩnh, cái thư thái, an nhiên để ứng xử với cái động. Ở gành Bù Nú, bạn có thể “hỏi”... gió và nước về sự đổi thay, bởi gió thường biến cải chính mình, còn nước thì luôn luôn dịch chuyển. Nhưng bạn không thể... thắc mắc điều đó với đá, vì đá mang vẻ đẹp cổ điển muôn đời của tạo vật.

Ai đã từng yêu thơ Bà Huyện Thanh Quan đều không thể quên một câu viết về đá trong bài Thăng Long thành hoài cổ: Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt. Nhưng xin mạo muội được “phản biện” một chút khi đứng giữa những biến tấu sắc màu của đá trên gành Bú Nú. Đá nơi đây không “trơ gan”, không chai lì, không đơn điệu mà là một thứ đá sống động, biết sinh sôi nảy nở. Không khó để nhận ra điều này khi bạn len lỏi ra sát mé gành, ngắm những đóa “thạch hoa” lung linh, không bao giờ tàn trên nhiều tảng đá nửa chìm nửa nổi.

Đó là những “họa tiết” san hô điệu đà, làm dáng làm duyên, phô những đường cong thanh tú, tràn trề nữ tính với bao nhiêu sắc màu rực rỡ. Hoa không “nở” trên cành mà “nở” ngay trên thân đá xù xì làm... mềm lòng những ai từng nghĩ “cứng” về đá. Hoa gợi cảm nhất, huyền ảo nhất là lúc triều lên nhẹ, tráng qua từng tảng đá một làn nước trong vắt, mỏng tang. Khi ấy, hoa san hô long lanh, ẩn hiện, lay động, chờn vờn, lấp lánh những gam màu lao xao qua mặt nước, khêu gợi trong hồn du khách những cảm giác lâng lâng trong tận cùng của đam mê và quyến rũ. Những phút giây suy tư cùng với đá cho ta cảm giác trầm tĩnh hơn trước những bể dâu của những đợt sóng đời.

Châu Me, âm nhạc của đá và nước

Có một thứ âm nhạc được tạo nên từ đá và nước làm mê hoặc lòng người hay không? Chắc chắn bạn sẽ có câu trả lời khẳng định khi đứng giữa “thạch trận” bên bờ biển Châu Me vào một chiều dậy gió. Đá nơi đây hài hòa với nước, với sóng làm nên những cung bậc có khi trầm lắng, có lúc vút cao và âm âm dội lại dưới những hang động đầy bí ẩn.

Đây chính là lúc ta được nghe bản giao hưởng của đá và nước trong sự dâng hiến hết mình của sóng. Đó là âm thanh bùng vỡ khi từng đợt sóng xô vào những hang đá hiểm hóc. Là âm thanh reo vui của một đợt sóng bạc đầu khi nó “chinh phục” được những tảng đá vươn cao và sung sức nhất. Từng mảng nước lênh láng hân hoan tràn qua những tảng đá đầy cam chịu. Nước rút, từng dòng dịu nhẹ len qua các khe đá nghe róc rách như suối. Cũng có lúc ta nghe âm thanh tức tưởi và u uất. Đó là lúc những con sóng trẻ, thích khẳng định mình một cách bồng bột nên bị “rớt” vào những vực đá sâu hun hút, loay hoay mãi mà chẳng thấy đường ra.

Nhiều du khách trong không gian âm nhạc này đã bất chợt nhã hứng ngồi với đá và hát cùng với sóng: Hỏi đá xanh rêu bao nhiêu tuổi đời... Dường như trong cái tương phản của đá và nước có nét tương đồng. Không tương đồng sao có thể làm nên những nốt nhạc miên man?

Phóng to Áo Trắng số 8(số 94 bộ mới) ra ngày 1/5/2011 hiện đã có mặt tại các sạp báo. Mời bạn đọc đón mua để thưởng thức được toàn bộ nội dung của ấn phẩm này.