Vì thế, hình tượng con rồng Việt Nam tương phản với hình tượng con rồng độc ác và cái xấu ở các nước phương Tây. Hình tượng rồng đã được hình dung từ thời đại Hùng Vương qua con vật thân dài có vảy như cá sấu được chạm trên các đồ đồng thời ấy.

Phóng to

Rước Rồng - tranh Đông Hồ

Qua 1.000 năm Bắc thuộc, con rồng Việt Nam xuất hiện rõ nét hơn dưới thời Lý. Hình ảnh “rồng bay lên” - Thăng Long - tượng trưng cho khí thế vươn lên của dân tộc, được đem đặt tên cho Hà Nội.

Con rồng thời Lý tượng trưng cho mơ ước của cư dân trồng lúa nước nên luôn được tạo trong khung cảnh của nước, của mây cuộn. Rồng thời Lý là con vật mình dài như rắn, thân trơn nếu là con nhỏ, còn con lớn thì thân có vảy và lưng có vây. Thân rồng uống cong nhiều vòng uyển chuyển, mềm mại và nhỏ dần về phía đuôi. Rồng có bốn chân, mỗi chân có ba móng vuốt cong nhọn. Đầu rồng ngẩng cao, miệng há rộng với hai hàm răng nhỏ đang vờn một viên ngọc quý. Từ mũi thoát ra mào rồng có dạng ngọn lửa, vì thế được gọi là mào lửa. Trên trán rồng có một hoa văn giống hình chữ “S”, cổ tự của chữ “lôi”, tượng trưng cho sấm sét, mây mưa.

Hình tượng con rồng thời Trần có nhiều biến đổi so với thời Lý. Rồng thời Trần không còn mang nặng ý nghĩa mơ ước nguồn nước nữa. Dạng tự chữ “S” dần mất đi, đồng thời xuất hiện thêm hai chi tiết là cặp sừng và đôi tay. Đầu rồng uy nghi và đường bệ với chiếc mào lửa ngắn hơn. Thân rồng tròn lẳn, mập mạp, nhỏ dần về phía đuôi, uốn khúc nhẹ, lưng võng hình yên ngựa. Đuôi rồng có nhiều dạng, khi thì đuôi thẳng và nhọn, khi thì xoắn ốc. Các vảy rồng cũng đa dạng. Có vảy như nửa hình hoa tròn nhiều cánh đều đặn, có vẩy chỉ là những nét cong nhẹ nhàng.

Rồng thời Lê (thế kỷ 15) thay đổi hẳn. Đầu rồng to, bờm lớn ngược ra sau, mào lửa mất hẳn, thay vào đó là một chiếc mũi to. Thân rồng lượn hai khúc lớn. Chân có năm móng sắc nhọn quắp lại trông rất dữ tợn.

Rồng thời Lê tượng trưng cho quyền uy phong kiến. Cũng từ thời đại này xuất hiện quan niệm "tứ linh" (bốn con vật thiêng) tượng trưng cho uy quyền của vương triều. Rồng đứng đầu trong "tứ linh". Ba con vật thiêng kia là lân (tượng trưng cho sự thái bình và minh chúa), quy (con rùa - tượng trưng sự bền vững của xã tắc) và phụng (tượng trưng cho sự thịnh vượng của triều đại).

Rồng thời Trịnh - Nguyễn vẫn còn đứng đầu trong bộ “tứ linh” nhưng đã được nhân cách hóa, được đưa vào đời thường như hình rồng mẹ có bầy rồng con quây quần bên cạnh, rồng đuổi bắt mồi, rồng trong cảnh lứa đôi.

Con rồng thời Nguyễn trở lại vẻ uy nghi tượng trưng cho sức mạnh thiêng liêng. Rồng được thể hiện ở nhiều tư thế như rồng ẩn mình trong đám mây, rồng ngậm chữ thọ, hai con rồng chầu mặt trời...

Phần lớn mình rồng không dài mà chỉ uốn lượn vài lần với độ cong lớn. Đầu rồng to, sừng giống sừng hươu chĩa ngược ra sau. Mắt rồng lộ to, mũi sư tử, miệng há lộ răng nanh. Vây trên lưng rồng có tia, phân bố dài ngắn đều đặn. Râu rồng uốn sóng từ dưới mắt chìa ra cân xứng hai bên. Hình tượng rồng dùng cho vua chầu có năm móng, còn lại là bốn móng.

Trong xã hội hiện đại ngày nay, hình tượng con rồng Việt Nam tuy không còn tính chất thiêng liêng, tối thượng như xưa, nhưng vẫn được đưa vào trang trí cho các công trình kiến trúc, hội họa, chạm khắc nghệ thuật... Có thể nói từ hàng nghìn năm nay, con rồng vẫn là một phần trong đời sống tâm linh và văn hóa đặc thù của người Việt Nam.

Phóng to Áo Trắng Xuân Nhâm Thìn 2012 ra ngày 26/12/2011 hiện đã có mặt tại các sạp báo. Mời bạn đọc đón mua để thưởng thức được toàn bộ nội dung của ấn phẩm này.