Phóng to

Hội sách TP.HCM hai năm tổ chức một lần tại công viên Lê Văn Tám luôn thu hút người dân đến với sách - Ảnh: THUẬN THẮNG

Khi vào học lớp 1, tôi đã đọc được những cuốn sách đầu tiên như Mai Hoa đi học, Vichia Malêep ở nhà và ở trường - sách dịch của Liên Xô dành cho thiếu nhi, và cả cuốn Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch của Trần Dân Tiên. Tôi say mê đến quên ăn mà đọc suốt từ đầu đến cuối cuốn Dế mèn phiêu lưu ký của Tô Hoài. Ðọc sách trở thành thói quen và lòng yêu thích vô biên trong suốt cuộc đời tôi.

Mê đọc sách

Khoảng 10 tuổi tôi đã đọc hầu hết tác phẩm văn học trong và ngoài nước viết cho thiếu nhi của Nhà xuất bản Kim Ðồng lưu hành trên miền Bắc lúc bấy giờ. Lên cấp II, cấp III tôi càng mê sách dữ hơn, bắt được quyển nào đọc ngay quyển đó và đọc hầu hết các sách có trong thư viện.

Cùng lứa với tôi, nhiều bạn bè cũng mê đọc sách. Nhờ thói quen và sự ham mê đọc sách như vậy, chúng tôi hầu như không còn mắc lỗi chính tả sau khi học xong cấp I, rất ít mắc lỗi ngữ pháp sau cấp II và luôn diễn đạt trôi chảy với cách lập luận vững vàng trong các bài văn nghị luận ở cấp III; một số người còn có tác phẩm được đăng báo. Quan trọng hơn, sách đã truyền cho người đọc những giá trị về chân - thiện - mỹ, bồi dưỡng cho chúng tôi lương tri và lương tâm để hình thành nhân cách với lối sống tốt đẹp cho mỗi người.

Kết thúc năm học 1963-1964, tôi tốt nghiệp cấp III nhưng vì chưa đủ tuổi nên chưa được thi đại học. Say mê các tác phẩm văn học nên tôi muốn mình trở thành nhà văn. Muốn viết được những tác phẩm lớn thì nhà văn phải hiểu biết sâu rộng về lịch sử. Thế là tôi nghĩ đến việc thi vào khoa lịch sử của Trường đại học Tổng hợp.

Chọn ngả vào đời

Trong thời gian tự ôn thi ở nhà, "bệnh" nghiện sách luôn thôi thúc tôi phải tìm ra một cuốn nào đó để có cái đọc hằng ngày. Tủ sách của cha tôi - một nhà giáo lâu năm - "bị" tôi ngốn sạch. Trong số đó có một cuốn sách dịch khá dày nhan đề Bài ca sư phạm của tác giả Liên Xô Anton Semyonovich Makarenko. Thật ngạc nhiên là càng đọc tôi càng thấy sách này quá hay, hấp dẫn hết trang này sang trang khác; đến mức khi còi báo động máy bay Mỹ đến ném bom vang lên, phải chạy ra hầm trú ẩn mà tôi vẫn mang theo để tranh thủ đọc.

Cho đến khi ngốn hết trang cuối cùng, tôi nhận thấy đây là một cuốn sách đặc biệt. Nó cũng là tiểu thuyết, nhưng các nhân vật trong đó không phải do tác giả hư cấu hoặc phóng tác dựa theo lịch sử, mà là những người thật việc thật được tác giả (cũng là nhân vật chính) kể lại. Hơn nữa, nếu các tiểu thuyết thông thường chỉ miêu tả các nhân vật với những tính cách khác nhau thuộc chính diện hay phản diện, thì sách này lại tường thuật chi tiết những ý tưởng và hành động của tác giả trong một trại giáo dưỡng, để biến đổi những thanh thiếu niên hư hỏng đói rách dưới đáy xã hội trở thành những công dân chân chính, lành mạnh của đất nước. Ðọc đi đọc lại tác phẩm này, tôi nhận ra đường lối giáo dục của Makarenko: dựa trên tình yêu thương vô bờ bến đối với con người, luôn đi tìm những cái tốt trong mỗi người để phát huy lên, nhờ đó mà giúp người xấu chuyển biến thành người tốt.

Vô cùng cảm phục Makarenko, tôi tìm đọc thêm các tác phẩm khác của ông: Cờ trên tháp, Cuốn sách của những người làm cha mẹ, Lời khuyên các vị phụ huynh... Từ đó, tôi phát hiện rằng giáo dục là một khoa học quan trọng mà rất hấp dẫn, còn nghề dạy học là một sự nghiệp vô cùng cao quý trong xã hội. Với nhận thức như vậy, gạt bỏ mọi sự băn khoăn do dự, tôi nắn nót viết vào hồ sơ đăng ký dự thi tên trường mà mình có nguyện vọng theo học: Ðại học Sư phạm Hà Nội, khoa lịch sử.

Những bước đi từ sách

Kể từ đó, sự nghiệp hơn 40 năm cuộc đời tôi gắn liền với ngành giáo dục của đất nước. Từ cương vị một giáo viên phổ thông, tôi trở thành một giảng viên đại học, được bổ nhiệm làm chủ nhiệm khoa rồi phó hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm TP.HCM; từng đi tu nghiệp ở đất nước quê hương của Makarenko, rồi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ giáo dục; viết hoặc tham gia biên soạn các sách giáo khoa phổ thông và giáo trình đại học, các sách làm giàu tri thức lịch sử, những tiểu luận về lịch sử và giáo dục...

Ðược đi nghiên cứu khoa học giáo dục hiện đại của Hoa Kỳ, tôi đã đọc và mang về nước những danh tác của John Dewey, Ralph Tyler, Benjamin Bloom, Hilda Taba và hàng trăm công trình của các nhà giáo dục nổi tiếng khác. Những sách này giúp tôi biên soạn cuốn Ðổi mới dạy học theo khoa học giáo dục hiện đại dùng cho việc đào tạo ở Trường đại học Sư phạm và bồi dưỡng giáo viên phổ thông. Sách được xuất bản sau khi tác giả đã nghỉ hưu, nhưng chưa phải là tác phẩm cuối cùng của tôi. Trong số bản thảo đang chờ được xuất bản, tôi dành một cuốn để kể lại câu chuyện cuộc đời mình, trong đó có một nội dung quan trọng về giá trị của sách đối với việc xây dựng nhân cách và sự nghiệp của một con người.

Dĩ nhiên, sẽ có riêng một trang viết về cuốn sách đã giúp tôi khởi đầu sự nghiệp của mình một cách vô cùng chính xác, mà nhan đề tuyệt đẹp là Bài ca sư phạm.