Buổi chiều, sau khi Tổng thống V. Putin tỏ thái độ cương quyết quanh vụ bắt giữ giám đốc điều hành Yukos M. Khodorkovsky thì các cổ phiếu bắt đầu nhích giá trở lại và giữ nhịp độ cho đến hôm qua. Xu hướng tương tự cũng xảy ra đối với giá cổ phiếu Yukos trên TTCK Berlin, London.

Thị trường đầu tư Nga sẽ không bị ảnh hưởng?

Phóng to

Chủ tịch Yukos tại Moscow Shakhnovsky vừa được bầu vào Thượng viện Nga, có thể được quyền miễn tố

Hiện có hai luồng đánh giá về tác động của vụ bắt giữ đối với thị trường. Trong khi một số nhà phân tích nói hậu quả của việc này đối với nền kinh tế và TTCK Nga cũng sẽ khốc liệt như cú sốc khủng hoảng kinh tế năm 1998, thì nhiều nhà phân tích khác lại dự báo TTCK Nga sẽ nhanh chóng hồi phục trở lại, mặc dù các doanh nhân sẽ phân bố lại đầu tư, chuyển từ Yukos sang cho các công ty khác.

Các nhà phân tích ôn hòa này cho rằng “nếu trong một thời gian nữa, giới đầu tư hiểu rằng việc bắt giữ Khodorkovsky chỉ là một hành động cá biệt nhắm vào một đối tượng chứ không phản ảnh cả một chính sách mới của Kremli đối với các công ty thì vụ án Khodorkovsky sẽ không tác động tới các chỉ số kinh tế vĩ mô và tình hình kinh tế đất nước” (Strana.ru).

Trong khi đó nhà bình luận James Arnold của BBC cho rằng phản ứng tức thời trên TTCK Nga có thể hiểu bởi phương pháp bắt giữ Khodorkovsky là khá khắc nghiệt (với những người vũ trang ập lên tận máy bay của ông ta sáng sớm 25-10), chưa kể người Nga không có thiện cảm mấy với bộ máy an ninh và quốc phòng. Vụ bắt giữ chắc chắn sẽ gây chấn động cho giá cổ phiếu Yukos cho đến cuối năm nay. Yukos lại nắm gần 1/3 TTCK Nga nên ảnh hưởng này sẽ không nhỏ.

Tuy nhiên, theo James Arnold, về lâu dài vụ Khodorkovsky sẽ khó gây ảnh hưởng nghiêm trọng cho đầu tư vì những lý do sau:

1. Sự trừng phạt các nhà tài phiệt là một thực tế phổ biến ở Nga. 2. Nếu không tính đến yếu tố chính trị, thì có dấu hiệu rõ ràng nước Nga đang có những hiệu chỉnh. Tăng trưởng kinh tế một cách tự tin, lạm phát thấp, khu vực tài chính ổn định và chi phí tiêu dùng tăng... Theo BBC, đây là những chỉ số làm giới đầu tư quan tâm hơn. 3. Giới đầu tư mau quên. Một trong những nhà đầu tư lớn nhất vào Nga là Tập đoàn dầu khí Anh BP từng bị cháy túi hồi cuối thập niên 1990, nay đã đầu tư vào các dự án Nga hơn 1/8 vốn của mình.

A. Karpov thuộc Liên minh đầu tư cũng cho rằng “không có cơ sở để hoảng hốt và những hậu quả lâu dài (của việc bắt giữ Khodorkovsky) hiện chưa bị đánh giá là tiêu cực”. Nhà phân tích William Browder thuộc Hermitage Fund cũng cho rằng “chỉ cần thấy V. Putin không xét lại thành quả tư hữu hóa thì các nhà đầu tư sẽ lại hành xử tích cực”.

Động cơ chính trị?

Phóng to

Chỉ số trên các TTCK Nga: MMVB (đường đỏ) và RTC (đen) của Nga đã nhích lên sau cơn chấn động vào ngày 27-10

Nhiều nhà phân tích cho rằng M. Khodorkovsky bị bắt vì đã vi phạm một cam kết bất thành văn giữa V. Putin với các nhà tài phiệt từ năm 2000. Cam kết đó là: “Các ngài đừng luồn lách vào chính trị thì chúng tôi sẽ không đào bới quá khứ của các ngài”. Vi phạm cam kết này, hai nhà tài phiệt B. Berezovski và V. Gusinski phải đi sống lưu vong. Trong khi đó, các tay tỉ phú khác như R. Abramovich, V. Potanin và M. Freedman chỉ chuyên chú xây dựng “đế chế” riêng mà không nhảy vào chính trường, tới nay vẫn được yên ổn.

Một lý giải khác là sự phân hóa trong hàng ngũ chóp bu chính trường: hiện đang nảy sinh mâu thuẫn giữa nhóm được gọi là “tàn dư của gia đình B. Yeltsin” với những người lên nắm quyền cùng Tổng thống V. Putin và các cựu đồng nghiệp của ông trong các cơ quan an ninh. Chính cánh an ninh này được xem là đứng sau vụ tấn công Yukos nhằm giành vị thế thật sự trong quyền lực kinh tế, tài chính và tăng cường vai trò quốc gia trong kinh tế.

Vụ bắt giữ nhà tài phiệt M. Khodorkovsky lại xảy ra trong bối cảnh các phe phái chuẩn bị ráo riết cho cuộc bầu cử Duma quốc gia Nga vào đầu tháng mười hai tới đây. Vì lẽ đó, người ta không lấy gì làm ngạc nhiên khi hôm qua Đảng Thống nhất (ER) - ủng hộ Tổng thống V. Putin - loại bỏ ứng viên V. Dubov (cổ đông của Yukos) trong danh sách tranh cử vào Duma. Nguyên nhân chính thức loại bỏ V.Dubov không được thông báo nhưng người phát ngôn của ER, bà T. Marchenko, cho biết Dubov vẫn tiếp tục là thành viên ER. Ngoài phản ứng tức thời của ER, Đảng Dân chủ tự do Nga (LPDR) và Đảng Nhân dân (NP) cũng bày tỏ sự ủng hộ các hành động của phía kiểm sát và tổng thống.

Tỉ phú M. Khodorkovsky đang bị tạm giữ trong buồng giam diện tích 4x6m, cùng với bốn tù nhân kinh tế khác. Khodorkovsky được phép sử dụng truyền hình, tủ lạnh và những vật dụng sinh hoạt khác, ngoại trừ máy tính và điện thoại di động. Khodorkovsky cũng được phép mua sắm thêm thực phẩm trong cửa hàng của nhà tù bằng cách mở tài khoản cho người nhà chuyển tiền vào đó! Khodorkovsky còn được một số đặc ân: ăn thức ăn nóng và đọc báo mới!

Các đảng phái đối lập (Liên minh các lực lượng cánh hữu SPS, khối Yabloko) và các tổ chức doanh nghiệp khác thì gửi thư tới tổng thống Nga, lên án hành động của phía công tố là “không hợp pháp” và vi phạm chế độ hỗ trợ doanh nghiệp, xã hội công dân và quốc gia. Sau phát biểu cứng rắn của Tổng thống V. Putin, một số tổ chức doanh nghiệp Nga đã mở cuộc họp khẩn cấp thứ hai trong vòng ba ngày qua để bàn bạc về thái độ sắp tới. Các đảng này cho rằng những biến cố 25-10 vừa qua là đánh dấu một cuộc khủng hoảng chính trị và cho rằng phía công tố đã được bật đèn xanh để tấn công doanh nghiệp.

Những thành viên khác trong ban lãnh đạo Yukos lúc này nỗ lực tìm cách thoát khỏi số phận của Khodorkovsky. Hôm qua có tin chủ tịch Yukos tại Moscow đã được bầu làm thành viên của Thượng viện Nga (*). Ông Vasily Shakhnovsky vừa được Hội đồng vùng tự trị Evensky bầu làm đại diện của mình trong Hội đồng liên bang Nga sau khi đại diện cũ của họ phải vào bệnh viện. Trước đó, ngày 17-10, Shakhnovsky từng bị cáo buộc trốn thuế tổng cộng 29 triệu rúp. Nếu trở thành thành viên Hội đồng liên bang, V. Shakhnovsky nghiễm nhiên được hưởng quyền miễn tố. Tuy nhiên, việc phê chuẩn ông này sẽ chỉ diễn ra sau một tháng nữa.

Hiện một công dân Mỹ tên Steven Michael Theede đang được bổ nhiệm làm quyền chủ tịch Yukos tại Moscow. Cùng lúc, có nhiều đồn đoán sắp tới chủ nhân của Tổng công ty Yukos sẽ là một công dân nước ngoài.

(*) Tại Nga, trong khi Duma (tức Hạ viện) được bầu lên trên cơ sở các đảng phái thì Hội đồng liên bang (tức Thượng viện) hình thành từ đại diện các khu vực, chủ thể của liên bang; những vị này thường do các hội đồng nhân dân địa phương bầu lên.