Và một trong đó là chiến dịch không vận trẻ em Việt Nam, thường được gọi là Babylift.

Chỉ diễn ra chưa đầy một tháng, đúng trong những ngày tháng 4-1975 hỗn loạn ở Sài Gòn, nhưng Babylift chất chứa những nỗi đau âm ỉ và dai dẳng không kém nỗi đau chiến tranh của 20 năm trước đó. Với hơn 3.000 trẻ em đã được đưa ra nước ngoài, một chiếc máy bay nổ tung khi vừa cất cánh, những ám ảnh trong những người thực hiện chiến dịch vừa kịp nguôi ngoai theo thời gian thì những câu hỏi, những khoảng trống quá khứ lại lớn dần lên trong những đứa trẻ nay đã lớn. Phóng to Hình ảnh những đứa trẻ trong chiến dịch Babylift trên bìa sách (sách do NXB Trẻ ấn hành) - Ảnh: Quang Định

Thiên phóng sự Những mảnh đời được ban tặng của nhà văn, nhà báo người Mỹ Dana Sachs đã soi thêm một vệt sáng vào góc khuất bí ẩn ấy. Dành ra cả sáu năm để tìm hiểu vấn đề, thu thập tài liệu ở Mỹ, ở Pháp, ở Việt Nam, Dana Sachs đã đặt ra vô số câu hỏi để đi tìm câu trả lời, soi vào vô số góc cạnh của vấn đề để đi tìm nhân chứng.

Người đọc sẽ được gặp những chính trị gia đã đưa ra quyết định cho chiến dịch này với mục đích chính trị; những nhân viên tận tâm ở trại trẻ mồ côi; những người tổ chức vận chuyển muốn đánh bóng tên tuổi; những bà mẹ bấn loạn, vò xé khi tìm cách đưa con lên máy bay; những đứa trẻ ngây thơ, ngơ ngác với cuộc đời bất ngờ bị đổi thay...

Người đọc sẽ được đưa lên những chuyến bay kỳ lạ với những đứa trẻ trong hộp cactông, khoang hành khách chứa đầy tã, sữa và mùi em bé; được bóc tách tâm trạng của những người bị đẩy vào cảnh phải làm những việc trái với lương tâm như khi đem cho đi một đứa trẻ không phải mồ côi, khi bịa ra lý lịch của một đứa bé, quẳng đi một mảnh giấy mong manh là mối liên hệ duy nhất với cội nguồn của nó; được đi theo một đứa trẻ trong suốt quá trình trưởng thành, biến thành một người khác với câu hỏi "Tôi là ai?" ngày một day dứt...

Người đọc cũng sẽ được theo dõi những cuộc tranh cãi lẫn tranh tụng xoay quanh câu chuyện nhận con nuôi, những cuộc hội ngộ thành công và những cuộc đoàn tụ thất bại, những ngọt ngào cảm động lẫn những cay đắng của tình người... Và người đọc còn được đưa đến một ruộng lúa xanh ngắt sát cạnh TP.HCM - nơi mà chiếc Galaxy C-5A năm nào chở theo hàng trăm đứa trẻ đã lao xuống mặt đất. Nơi ấy vẫn còn vài kỷ vật, như chiếc băng ghế máy bay đã gỉ sét, cong vẹo và cái bệ thờ của người dân hương khói cho người xấu số...

Có vẻ như quá nhiều với một thiên phóng sự. Nhưng vẫn chưa hết. Dana Sachs còn đưa ra những câu hỏi lớn hơn nữa để người đọc phải tự trả lời: Người ta có quyền tự cho phép mình thay đổi cuộc đời một đứa trẻ, dù trong hoàn cảnh đặc biệt là chiến tranh? Có thể bao biện rằng vì đất nước ấy nghèo nên cần phải đưa những đứa bé ra khỏi nguồn cội, gia đình của nó? Những đứa trẻ Babylift, nếu đã không là Babylift, mà cứ được ở lại Việt Nam khi chiến tranh kết thúc thì cuộc sống sẽ như thế nào, cái gì tốt hơn và cái gì xấu hơn? Mục đích sâu xa nhất và cuối cùng nhất của những việc này là gì, thỏa mãn ai? Liệu đã có giải pháp nào tốt hơn bị bỏ qua?...

Những câu chuyện rất thật đã được khảo sát sâu rộng và đặt vấn đề sắc sảo, và cũng vì thế không dễ có câu trả lời. Tác giả nói rằng bà mong tác phẩm này sẽ truyền cảm hứng cho các Babylift tiếp tục chia sẻ câu chuyện của mình, qua đó có thể lấp dần những khoảng trống chông chênh trong quá khứ.

Sự cống hiến của một nhà báo Mỹ cho những vấn đề hậu chiến tranh Việt Nam quả là đáng khâm phục. Còn với những người Việt, đây lại càng là một cuốn sách cần đọc, để hiểu sâu hơn về chiến tranh khi mà một khoảnh khắc cũng có thể thay đổi một số phận; để hiểu sâu hơn về những Babylift Việt bên kia bờ đại dương đã "được" hay "bị" tặng cho một cuộc đời; để hiểu rằng sau 38 năm có những hố sâu cần phải khép lại, những khoảng trống cần được lấp đầy...