Phóng to

Củ mài xưa vốn là nguồn lương thực chính của người nghèo - Ảnh: P.T.T.

Củ mài rất dễ chế biến thành những món ăn thông thường, có thể đồ chín ăn thay cơm, nấu canh hay nấu chè… Chè củ mài còn được xem là món ăn đặc sản của người dân vùng núi, thường người dân Cao Bằng chỉ nấu chè vào những ngày lễ, dịp sum họp.

Về mặt đông y học, rễ củ mài có công dụng bổ, hạ nhiệt, chữa được các thứ bệnh hoa mắt, chóng mặt, hư lao, mồ hôi trộm… Củ mài được dùng trong đông y như một vị thuốc, là một trong 6 vị được các lương y kết thành gọi là lục vị.

Củ mài thuộc họ dây leo, anh em với họ nhà cây từ, lá gần giống lá củ từ, thường có vào mùa hè và lụi vào mùa thu. Củ mài to cỡ củ sắn nhưng cắm sâu hàng mét, mỗi dây thường chỉ cho một củ. Đào càng sâu đoạn củ dưới đất càng bở, nạc và ngon hơn đoạn trên gần cuống dây. Chỉ cần đào được một củ to bằng bụng tay dài khoảng 1m là đã được một nồi chè cho đủ cả nhà mười người ăn thoải mái.

Theo lời kể của các mẹ, các chị, củ mài chế biến rất đơn giản và cũng có nhiều cách chế biến khác nhau. Thường củ mài được rửa sạch, cạo vỏ đem nấu canh xương. Vị thơm, bở tơi của củ mài lẫn với vị ngọt đậm từ xương khiến mâm cơm đơn giản chỉ có canh củ mài mà ăn vẫn ngon, không sợ thiếu chất. Tỉ mỉ hơn, củ mài sau khi rửa sạch, cạo vỏ đem xay và lọc lấy nước bột. Chắt nước trong có lẫn nhớt ở trên bỏ đi sau đó đổ bột vào nồi nấu, cho nước đường vừa phải tùy theo số lượng bột củ mài.

Cũng có gia đình thay đổi cách nấu giúp chè củ mài tinh tế hơn. Củ mài sau khi rửa sạch, cạo vỏ đem hấp chín rồi xắt thành miếng nhỏ, đem nấu cùng đậu xanh và bột đao.

Phóng to

Củ mài đồ có thể ăn thay cơm - Ảnh: P.T.T.

Chè củ mài thanh mát mùa hè

Ghé nhà một người quen ở Cao Bằng tôi háo hức khi được cô bạn cho thưởng thức ngay món chè củ mài. Khi nồi chè còn đang sôi trên bếp lửa đã thấy mùi hương lạ. Bạn bảo củ mài rất lành, ăn không bị nóng ruột như sắn. Chè củ mài phải ăn nguội mới ngon. Và chỉ khi nâng bát chè củ mài thưởng thức mới cảm hết vị ngon, vị mát tan nơi đầu lưỡi, cảm giác như tụ đủ hương vị của núi rừng.

Theo các cụ già trong làng, thứ củ có màu trắng khi luộc bở tơi ấy chính là hóa thân của hai vợ chồng nhà nọ để cứu lấy những người có cảnh ngộ nghèo đói như mình. Vì sự tích đó nên người dân nơi đây rất trân trọng củ mài...

Sau chuyến đi tôi đã háo hức mang rất nhiều củ mài về làm quà cho người thân. Dường như ai cũng thích vì chưa bao giờ tận mắt nhìn thấy củ mài, chưa kể được thưởng thức cả món chè củ mài ngon, bổ.