Thu hái cà phê xanh là một trong nhiều nguyên nhân khiến hạt cà phê VN bị thế giới đánh giá xấu về chất lượng. Trong ảnh: Nông dân Đắk Lắk thu hoạch cà phê - Ảnh: B.D

Theo ông Tuấn, hạt cà phê VN xuất đi thế giới sẽ tăng gấp đôi giá trị, nông dân và cả doanh nghiệp (DN) sẽ hưởng lợi nhuận xứng đáng nếu các DN biết liên kết cùng nhau, bỏ kiểu làm ăn gian dối đang làm hạt cà phê VN ở vị thế “cửa dưới” khi đàm phán, tham gia thị trường quốc tế.

Đàm phán “ở cửa dưới”

Chia sẻ về thực trạng ngành cà phê VN, đại diện các DN và các cơ quan chức năng đều thống nhất hiện VN đang đứng thứ hai thế giới về tổng sản lượng, cà phê Việt đang được bán đi 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, giá trị VN được hưởng rất nhỏ.

Trong tổng giá trị đem lại của ngành cà phê thì cà phê nhân xô chiếm 10%. Dù làm ra hạt cà phê nhiều, nhưng VN chỉ nhận lại một phần trong khoảng 10% giá trị với số tiền khoảng 3 tỉ USD. Thực tế “phũ phàng” là dù không làm ra cà phê nhưng các “ông lớn” - các nhà rang xay trên thế giới - đều ở thế “cửa trên”, DN VN lại cơ bản luôn đứng ở “cửa dưới” khi tham gia đàm phán, thương thuyết. “Với những gì chúng ta đang có, đáng ra VN phải đứng ngang hàng khi đàm phán quốc tế. Nhưng để được như vậy phải có cách để hạt cà phê tốt, chất lượng” - chuyên gia Bạch Thanh Tuấn nói tại hội thảo.

Nhiều chuyên gia công nhận vẫn còn nhiều kiểu gian dối trong kinh doanh cà phê. Ông Nguyễn Huỳnh Phú Lâm, tổng giám đốc Công ty cà phê Classic (Gia Lai), khẳng định vẫn còn DN vì hợp đồng và lợi nhuận của mình mà mua cà phê “bẩn”, chưa đạt chất lượng dẫn đến mất uy tín chung. Nhiều DN “ăn xổi”, chỉ mua ăn chênh lệch, chưa đầu tư vào vườn cà phê của nông dân. Đặc biệt, có tình trạng găm giá, biết có giá cao nhưng liên kết giữ giá mua thấp để triệt hạ DN nhỏ...

Theo ông Trần Đức Thanh - phó vụ trưởng Vụ kinh tế Ban chỉ đạo Tây nguyên, ngành cà phê mỗi năm tạo ra doanh thu khoảng 3 tỉ USD, năng suất cao gấp ba lần năng suất bình quân của thế giới. Nhưng đã hơn 100 năm có mặt, cà phê VN hầu như chưa có thương hiệu trên thị trường quốc tế. Chất lượng cà phê còn thấp, cà phê VN đa số xuất khẩu dưới dạng thô, sơ chế nên giá trị thu được chưa cao.

Đặc biệt, ông Thanh cũng nêu còn tình trạng DN luôn lấy lợi ích của mình làm mục tiêu kinh doanh, chưa đặt lợi ích của nông dân lên khiến ngành cà phê VN chưa tạo được sự gắn kết giữa sản xuất với chế biến, tiêu thụ, chưa tạo thành chuỗi...

DN cần mua trực tiếp của nông dân

Ông Lương Văn Tự - chủ tịch Hiệp hội Cà phê ca cao VN - cho biết hiện nay thị trường cà phê nhân đang được sàn London và New York dẫn dắt. Hạt cà phê VN khi tới hai sàn này chưa có thương hiệu nên bị rao bán với cùng loại cà phê của các nước khác, trong khi giá trị hạt cà phê của VN có thể cao hơn. Muốn sửa được “lỗi” này phải bắt đầu từ khâu sản xuất, thu hoạch, sơ chế, thu mua...

Ông Tự cho biết cà phê VN hiện nay 95% được trồng từ vườn của nông dân, thu gom thông qua đội ngũ thương lái. Thương lái cố tình khống chế cà phê theo yêu cầu của họ nên khi được các DN mua lại, chất lượng cà phê không đảm bảo, cà phê xanh nhiều, ra thị trường quốc tế bị đối tác chê. Thậm chí có khi 20% cà phê bị thải loại do không đảm bảo chất lượng, từ đó làm mất uy tín hạt cà phê VN.

Theo ông Tự, muốn hạt cà phê trở về đúng giá trị mà nông dân được hưởng thì phải đầu tư bài bản, truy xuất nguồn gốc. Nông dân phải được bán cà phê trực tiếp cho DN và DN khuyến khích nông dân trồng cà phê có chất lượng. Bản thân các DN cũng cần chuyển hướng từ sơ chế qua rang xay, đẩy mạnh việc tìm kiếm thị trường quốc tế, từ đó quảng bá chất lượng cà phê của mình, khẳng định tên tuổi bằng chất lượng.

“Nếu làm được như vậy thì bằng bán hàng rang xay, giá trị mà chúng ta được nhận lại sẽ cao gấp 2 lần so với bây giờ” - ông Tự nói. Ông Tự cũng cho biết về phần trách nhiệm của Hiệp hội Cà phê ca cao VN, sắp tới hiệp hội sẽ ngồi lại để tái cơ cấu toàn diện ngành cà phê, rà soát tất cả vấn đề để từ đó nhìn nhận lại, tìm ra hướng đi cho ngành cà phê VN được trả về đúng giá trị xứng đáng.