Phóng to

BS Nguyễn Chấn Hùng

Lúc ấy tôi 35 tuổi, còn lông bông trong việc tìm hiểu đạo học phương Đông, tôi có tìm đến nhà ông Nguyễn Hiến Lê và thấy bản thảo Kinh Dịch chép tay.

Năm đó, năm1979 còn khó khăn lắm, nhìn bản chép tay của ông tôi cứ sợ nó hư hao mất mát nên nhờ cậy bạn bè tìm đủ giấy để đánh máy thành sáu bản.

Tôi xin ông được giữ một bản, tự tay ông đã viết phần chữ Hán trong sách cho tôi. Sau này đã có nhiều cuốn Kinh Dịch khác đẹp hơn, giấy trắng hơn nhưng bản đánh máy này tôi vẫn giữ gìn như một kỷ niệm quí báu của đời mình.

* Bác sĩ là người theo Tây học, vậy Nho học của người xưa, như Kinh Dịch chẳng hạn, có thật sự cần thiết cho một người đã cả đời theo đuổi ngành y?

- Tôi dặn mình noi theo tinh thần của giếng nước. Trong Kinh Dịch có quẻ tỉnh, tỉnh là giếng. Đây, trang 445. Giếng ở đâu thì ở đấy chẳng đổi dời. Có mạch nước ngầm nên giếng không bao giờ cạn, nước đầy mà không tràn. Ai cần nước cứ đến giếng mà lấy, muốn lấy bao nhiêu thì lấy, nước càng được lấy thì càng trong, càng sạch...

Lâu nay tôi cứ ngẫm nghĩ mãi về điều này. Là thầy thuốc lại vừa là thầy giáo, chỉ theo được gương của giếng là tôi thấy đã tròn đủ y đức. Làm thầy thì tận tình truyền thụ kiến thức cho học trò, như mang tới nước mát nước trong, không câu nệ, hẹp hòi. Làm thầy thuốc cũng vậy, thấy bệnh thì chữa, đừng lo thua thiệt mất mát, càng tận tình chữa bệnh thì càng thấy có thêm nhiều điều để học hỏi, thêm kinh nghiệm và sự thuần thục. Thì cũng như giếng vậy, nhiệm vụ của giếng là cung cấp nước trong và vui khi có người lấy nước để dùng...

Mà đâu chỉ có chuyện quẻ tỉnh với tinh thần của giếng nước, 64 quẻ trong Kinh Dịch là 64 tình huống của cuộc đời, dạy cho ta cốt cách của người quân tử, cách ứng xử của người quân tử. Như hai quẻ cuối cùng, ký tế và vị tế - đã xong rồi lại chưa xong, hàm cái nghĩa việc trời đất cũng như việc loài người, không bao giờ xong, cái gì tới chung rồi lại tiếp ngay tới thủy. Đó là lẽ tự nhiên, Dịch cho ta niềm hi vọng ở tương lai, vui mà nhận sự đổi thay để tìm ra cái mới...

Phóng to

- Đối với tôi và thế hệ tôi, học giả Nguyễn Hiến Lê là một người thầy, một bậc thầy. Sau này, viết được cuốn sách, ký tặng ông, tôi cũng ghi "một học trò". Ông ngạc nhiên lắm, bảo tôi có dạy cậu ngày nào đâu. Tôi cung kính nói với ông, với tôi ông là người thầy không đứng lớp...

Thuở nhỏ, hàng trăm cuốn sách của ông đã dạy chúng tôi cách làm người, dạy tôi cách tự học, nhờ sách của ông tôi có được những kiến thức cơ bản về thế giới, về triết học. Càng lớn tuổi, càng hiểu cuộc sống tôi càng thích thú học hỏi tư tưởng và đạo lý phương Đông trong sách của ông.

Những ngày này, càng đọc sách ông càng thấm thía. Xã hội mình trong quá trình vươn lên còn nhiều cái rối, chuyện tham nhũng lớn bé, chuyện đất đai tiêu cực, chuyện giáo dục từ tiểu học đến đại học...Trị cách nào? Mà làm sao quản lý được lòng người? Tôi lại nghĩ đến những lời dạy của người xưa, nghĩ đến nền đạo học mình đã coi là cổ lỗ sĩ, nhớ đến những tấm gương làm quan liêm chính của các bậc Nho học. Chúng ta đã có sẵn một kho tàng về đào tạo con người mà có lẽ lâu nay chúng ta đã để vốn quí đó mốc meo, tiếc lắm.