Phóng to

Hoa xứ cát - Ảnh: M.Phúc

Nghe má tôi nói, món xà lam quê tôi không nơi nào có. Còn xà lam có từ bao giờ, má không nhớ, nhưng theo lời ông ngoại thì xà lam xuất xứ tại xóm Duồng. Xóm Duồng bây giờ đã là một xã của huyện Tuy Phong, địa thế cheo leo vì vốn là một mũi cát nhoi ra biển cả.

Sự tích xà lam chắc chắn chẳng còn ai nhớ, nhưng người ở xứ Duồng gói xà lam là thơm nhất, ngọt và dẻo, đượm hương ngày tết nhất. Má lý giải việc này bởi tại nguồn nước nơi doi biển khác nguồn nước ở những xóm khác trong vùng.

Đầu tháng chạp, má tôi lễ mễ bưng thúng nếp sang nhờ hàng xóm “rang nổ” giúp. Ở nhà quê, hơi hướm tết bắt đầu từ những lò “rang nổ” xuất hiện trong từng ngõ xóm. Thường những ngày cuối năm, trẻ con trong làng hay túm tụm bên chiếc lò đắp bằng đất ruộng, chụm củi hoặc đốt trấu, lửa liếm xung quanh chiếc chảo gang to uỳnh đen nhẻm. Bên trên chảo úp một chiếc thúng cỡ đại, chiếc thúng có khoét một lỗ tròn, đủ để thọc vào một thanh que cời. Người rang nổ khuấy đảo liên hồi để hạt nếp nổ bung, tách vỏ trấu ra và nở xoè thành hạt “nổ” - nguyên liệu làm cốm vùng xứ cát quê tôi.

Bạn là khách lạ, cầm miếng xà lam, xé lần giấy hoa gói bên ngoài, sẽ không đoán được món này thuộc loại nào. Bởi bên trong lớp “áo” bằng bột nếp, mỏng tăn, là những hạt “nổ” giã ra, trộn với mật đường, với gừng giã mịn, với đậu phộng rang giã nhỏ, dẻo và thơm, có nhà còn điểm thêm vài miếng nho khô, hương vị thô mộc mà đáng nhớ.

Xà lam thường được gói khéo, mỗi bánh be bé chừng 5 phân vuông, chỉ gói với giấy hoa bình thường...Những điã bánh cốm xà lam, có mặt trên bàn ẩm thực ngày tết nhìn hiền hoà vậy, nhưng bạn cắn một miếng, nghe cái mềm, thấm cái ngọt của nó, rồi nhấp thêm ngụm trà, chừng như mùi tết cứ ở mãi trên bàn nước, rộn ràng.

Mỗi năm, hễ cảm nhận tháng chạp cạn dần, tự nhiên tôi muốn gác việc lại, ra xe, đi một mạch về nhà, ngồi bên mâm xà lam đang gói dở dang để nghe mùi tết về gần lắm. Tôi sẽ giúp má tỉ mẩn xếp từng chiếc bánh xà lam lên sàng, đem phơi tận mái nhà và che chắn công phu để tránh cát bay. Tội nghiệp những nóc nhà xứ cát, cứ mỗi cơn gió nghịch lại phải đón từng trận cát quất rào rào mù mịt cả lên. Xứ cát tết năm nay cũng đón mùa gió nghịch...

Nghĩ vậy, nhưng năm nào tôi cũng trễ, chỉ có món xà lam là đúng hẹn. Đúng hẹn bởi bàn tay của má, đúng hẹn bởi xóm tôi, bao năm vẫn giữ nếp đón xuân với món ăn dân dã hiền lành.

Vừa rồi nghe má nói: năm nay chỉ ăn được xà lam, món đó mềm, má còn răng đâu mà ăn mấy món mứt dừa mứt gừng và cốm cứng...

Má cười móm mém, còn tôi, tự nhiên thấy thương món xà lam, không chỉ ấp ủ hương xuân, mà chính bởi biết tự thân mềm nên cả trẻ thơ và cụ già đều gắn bó.

Mời bạn đọc tham gia viết “Tùy bút mùa xuân”

TTO - Gió mới đã về thơm trên những cánh đồng. Những nẻo phố phường đang rộn rịp các sắc màu năm mới. Một lúc nào đó, dừng lại lắng nghe hơi thở mùa xuân, bỗng nhiên cảm ra những niềm riêng rất lạ trước sự giao cảm của đất trời…Và bạn viết...

Viết như hát một khúc tình ca mùa xuân với hoa cỏ ngày mới, với những yêu thương không cũ theo mùa…Một bông hoa vừa hé nụ trước hiên nhà, một ngọn gió đêm trong lành, hay nỗi nhớ thiết tha về chốn của mình, quê của mình và một niềm mong đoàn tụ, một lời chúc năm mới, một ước mơ riêng chung...; thênh thang những dòng cảm xúc mùa xuân để bạn có thể sẻ chia với mọi người.

Kể từ hôm nay, 16-11 đến 7-2-2006, xin hãy gửi cho chuyên trang mới - Tùy bút mùa xuân (*) - của chúng tôi (tto@tuoitre.com.vn hoặc online@tuoitre.com.vn) những bài tản văn, tạp bút, những dóng “nhật ký online” của các bạn. Những sẻ chia của các bạn sẽ góp thêm hương xuân cho mùa mới, cho tâm hồn tất cả những ai đồng điệu.

TTO