Phóng to

Chân dung Hoàng Phủ Ngọc Tường do họa sĩ Đinh Cường vẽ

"Cuốn sách nhỏ này có thể xem là lời tạ từ của tác giả gửi một dòng sông và dòng chảy của nó xuyên qua mọi bờ bến. Quả là tập bút ký này có hay có dở nhưng cuối cùng là tâm huyết của tôi gửi lại cho bạn đọc" - nhà văn đã viết như thế trong lời đề từ cho tập sách.

Chảy suốt đời văn và đời người của Hoàng Phủ Ngọc Tường là dòng sông Hương, mà nếu không có những trang văn của ông có lẽ đã không long lanh đến thế trong lòng bao nhiêu người đọc, dù đến hay chưa đến Huế.

Rất lâu rồi, người viết còn nhớ lời bình trong một phim tài liệu về sông Hương có viết rằng "đất nước có nhiều dòng sông, nhưng chỉ có một dòng sông để thương để nhớ, như cuộc đời có nhiều cuộc tình nhưng chỉ có một cuộc tình để mang theo".

Với Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương cho ông nhiều hơn tất cả những điều đó, kể từ khi là chàng trai thọc tay vào túi quần đứng huýt sáo trên cầu Tràng Tiền để nhìn trong bóng chiều Hương giang cái màu tím kỳ diệu gọi là "nhân loại tím" của riêng Huế đến khi ông lên rừng theo kháng chiến, "mười năm kết bạn với lau lách", tìm đến được cái lạch nước nhỏ của A Pàng - khởi nguyên của dòng sông thơm - để biết rằng "pàng" trong tiếng Cà Tu có nghĩa là đời người... và cảm khái: "Ôi dòng sông Ðời Người, ôi con sông Huế, nó đã chở đầy phận người từ thuở từng giọt địa chất sinh ra".

Phóng to

Ảnh: T.T.D.

Những bút ký về sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường có thể nói đã trở thành "kinh điển": Ai đã đặt tên cho dòng sông, Sử thi buồn, Hoa trái quanh tôi... Bởi thế dù trong những trang văn, dấu chân lữ hành của ông đã lang thang qua sông Seine nước Pháp hay sông Volga nước Nga, đi suốt những dòng sông Việt từ sông Hồng, sông Ðuống, sông Lô đến dòng Hiền Lương, Thạch Hãn quê nhà hay yêu đến tận tụy dòng Thu Bồn xứ Quảng, sông Côn đất võ, những dòng sông phương Nam đầy nắng và phù sa... thì cuối cùng với Hoàng Phủ Ngọc Tường vẫn là những yêu thương dành dụm cho lời tạ từ hôm nay: "Như một người đã chiêm nghiệm trong im lặng và trong sương khói chỉ để giữ lại những nét đẹp sâu thẳm của thiên nhiên, từ dưới đáy kinh nghiệm của một đời cầm bút, tôi đã không ngần ngại gửi tâm hồn mình vào tác phẩm, vẽ lại đời mình bằng màu nước của dòng sông, nó xanh biếc và yên tĩnh như một lẽ vĩnh hằng trong cảnh vật cố đô".

Nhớ Phùng Quán từng viết về Hoàng Cầm, đại ý rằng ngày nào đó khi Hoàng Cầm từ giã cuộc chơi, đi sau ông sẽ có dòng sông Ðuống và cũng nói theo cách của Hoàng Phủ rằng "Mai kia tôi về ngủ trên đồi...", hẳn ông sẽ có dòng sông Hương đưa tiễn với tất cả tấm tình hào hoa đam mê mà ông đã dành cả đời văn của mình dâng hiến cho linh giang xứ Huế.

LÊ ĐỨC DỤC