Phóng to

Một khúc tầm gửi rụng xuống theo thân cây gạo bị mục - Ảnh: V.T.B.

“Thần cây đa, ma cây gạo...”, thành ngữ dân gian này có vẻ như chẳng còn đúng ở xã Hiền Quan, cách Hà Nội chừng 70km. Cây gạo - loại cây với màu hoa đỏ nao lòng, còn gỗ thường được dùng để đóng áo quan - đùng một cái trở thành cỗ máy hái ra tiền khi loài tầm gửi bám vào thân cây gạo bỗng dưng được thu mua với giá cao chóng mặt: 250.000 đồng/kg. Và cũng vì thế mà tầm gửi đã được đổi tên thành... trầm gửi.

“Cây ATM”

Những bụi tầm gửi mọc thành chùm trên thân cây gạo cao mấy chục mét. “250.000 đồng/kg tầm gửi tươi. Nếu phơi khô bán được 500.000 đồng/kg, nhưng thường người ta thích mua tầm gửi tươi vừa hái ngay tại cây hơn. Cây gạo này năm rồi thu về khoảng 80 triệu đồng từ tiền bán tầm gửi” - ông Lê Quốc Long, phó chủ tịch UBND xã Hiền Quan, cho biết.

Cảnh giác với những tin đồn thổi Cũng như những cơn sốt gỗ sưa, sốt rùa, đuôi mèo, tai ngựa, lá sa kê, gốc huỳnh đàn... cung cấp cho thương lái bán sang Trung Quốc hoặc dùng để chữa trị các loại bệnh xảy ra khá nhiều nơi thời gian qua, chuyện sốt tầm gửi của cây gạo ở Hiền Quan có thể chỉ là sản phẩm của sự đồn thổi cũng như tâm lý “có bệnh thì vái tứ phương” góp phần tạo nên. Mọi người cần phải hết sức cảnh giác với những lời đồn thổi dạng này vì hầu hết chúng đều có giá trị ảo, tạo nên cơn sốt ảo và không ít người phải dở khóc dở cười vì bị phản tác dụng, tiền mất tật mang.

Đó quả là một số tiền trong mơ đối với những người nông dân ở một vùng đất còn nghèo như Hiền Quan. Câu chuyện càng xôn xao hơn bởi loại tầm gửi này lại mọc trên cây gạo, loài cây mà nếu đốn một cây to có đường kính khoảng 50cm để bán gỗ cũng chỉ được vài triệu đồng. Trong vườn nhà ông Long còn có hai cây gạo nữa: một cây cao chừng 5m cũng đã mọc tầm gửi và một cây nữa thân mới chỉ to bằng cổ tay mà ông Long hi vọng cũng sẽ cho tầm gửi. Rồi gia đình ông Nho, ông Vượng, ông Khoa..., mỗi nhà đều có vài ba cây gạo có tầm gửi được họ trìu mến gọi là những “cây ATM” vì chúng chẳng khác gì mấy cái máy rút tiền. Cả làng Hiền Quan hiện có khoảng 30 cây như thế.

Tiếng tăm “lẫy lừng” nhất có lẽ là cây gạo trong vườn nhà ông Bùi Văn Thịnh, to phải hai người ôm, vừa bán được 4 tạ tầm gửi, thu về 100 triệu đồng. “Ngay từ hồi nhỏ tôi đã thấy cây gạo này mọc trong vườn nhà rồi (năm nay ông Thịnh 61 tuổi - NV). Để dành mãi cứ nghĩ sẽ lấy làm gỗ, ai ngờ nó cho tầm gửi” - ông Thịnh nói.

“Người ta đi ôtô, xe máy về đây tìm mua quanh năm. Cũng vì tầm gửi mọc không kịp mà khách hàng thì nhiều nên không có đủ để bán. Họ mua về để làm thuốc chữa bệnh. Từ lâu dân ở đây vẫn dùng loại tầm gửi này sắc lấy nước uống cho mát. Bỗng dưng từ nhiều lời truyền miệng, người ta cho rằng chúng có thể dùng chữa dứt hẳn các bệnh về gan, thận... Đặc biệt là cho phụ nữ dùng sau khi sinh thì sức khỏe hồi phục cực kỳ nhanh chóng. Nước tầm gửi có màu hồng nhạt, uống vị ngọt thanh, cho cảm giác dễ chịu” - ông Long nói.

Vẫn “hái ra tiền”

Theo khẳng định của nhiều người dân, những cây hoa gạo có tầm gửi chỉ mọc tại Hiền Quan. Mà ngay tại Hiền Quan cũng chỉ ở các khu 1, 2, 3, 4, 5 và 8, 9 (trong tổng số 20 khu hành chính) cây gạo mới cho tầm gửi. Trong khi đó trên bờ sông Hồng đoạn chảy qua đây có rất nhiều cây gạo nhưng tất cả đều không có tầm gửi.

Dù loại tầm gửi này được ráo riết săn lùng như vị thuốc quý nhưng ông Lương Văn Hòa, chủ tịch Hội đông y tỉnh Phú Thọ, khẳng định: “Trong các sách y dược cổ không thấy nhắc tới loại tầm gửi trên cây gạo, việc người dân uống cũng như công dụng, tác dụng... chỉ là trong dân gian, còn nghiên cứu khoa học một cách nghiêm túc thì chưa có tài liệu nào”.

Còn bác sĩ Trần Xuân Trường, chuyên khoa y học dân tộc Trạm y tế Gia Cẩm, Việt Trì, Phú Thọ, khẳng định: “Theo nhiều sách về y học dân gian, một số loại cây tầm gửi có tính mát và có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, thường được sử dụng như một vị thuốc nam. Người dân thường dùng trong các trường hợp bị cao huyết áp, lở ngứa... và các bệnh hậu sản của phụ nữ. Tôi cũng không rõ vì sao loại tầm gửi mọc trên cây gạo lại có giá cao đến thế”.

Bất chấp sự thiếu xác tín về khoa học, người dân Hiền Quan vẫn đang “hái ra tiền” từ tầm gửi trên cây gạo. Ngoài bờ sông hàng cây gạo vẫn trụi lá, trơ cành thì trong nhiều mảnh vườn của người dân địa phương, tầm gửi trên cây gạo đang mọc xanh tốt, chỉ chờ nắng lên là người ta bắt tay vào thu hoạch. Bà vợ ông Thịnh báo cho chúng tôi biết có mấy người từ Lạng Sơn, TP.HCM, Hà Nội... vừa gọi điện về đặt mua tầm gửi cả khô và tươi. Nhìn hai vợ chồng ông Thịnh ngắm cây gạo âu yếm như của gia bảo trong vườn, có ai ngờ đây là loại cây thường đứng cô quạnh mà người ta có thể gặp ở nhiều nơi bên những triền núi hay bờ sông hoang vắng.

Th.S - dược sĩ Trần Văn Trễ (trưởng khoa dược Viện Y học dân tộc TP.HCM): Cần hết sức cẩn trọng Tại Viện Y học dân tộc TP.HCM, chúng tôi thường dùng tầm gửi (hay chùm gửi) trên cây dâu tằm như vị thuốc nam để trị bệnh nhức mỏi, đau khớp, chứ chưa hề nghe nói đến tầm gửi mọc trên cây gạo. Về khả năng chữa bệnh gan, bệnh thận của tầm gửi trên cây gạo, tôi cho rằng cần hết sức thận trọng vì đến nay chưa có tài liệu nào nghiên cứu. Người dùng nên cẩn trọng bởi phải có những nghiên cứu khoa học cụ thể xem có độc tính nào trên cây gạo hay không, những loại ký sinh sống trên đó... thì mới đảm bảo tuyệt đối an toàn. Theo từ điển Wikipedia, tầm gửi là một họ thực vật có hoa, rất phổ biến ở khắp nơi trên thế giới với khoảng 1.000 loài. Hầu hết tầm gửi đều có cách mọc và phát triển trên thân cây khác, mặc dù chúng cũng có lá xanh để tự quang hợp. Tầm gửi mọc ký sinh trên các loại cây khác nhờ gió, các loại chim và các loại động vật mang hạt của nó đi khắp nơi một cách ngẫu nhiên. Chính vì vậy, việc tầm gửi mọc trên cây này mà không mọc trên cây khác cũng là điều bình thường.