Phóng to

Dân nghèo mua bán ve chai tại khu phố cổ Hà Nội - Ảnh tư liệu

“Tình trạng hiện nay buộc chúng ta phải xem lại mô hình kinh tế đang chứa những dấu hiệu bất ổn”.

Năm 1986, khi tiến hành đổi mới, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa, bao cấp sang nền kinh tế thị trường, đất nước bước vào giai đoạn siêu lạm phát đầy kịch tính. Bây giờ, sau hai năm gia nhập WTO, hội nhập sâu vào thị trường thế giới, chúng ta lại đang phải đương đầu trước một đợt lạm phát mới.

PV Pháp Luật TP.HCM đã gặp GS-TS Vũ Đình Bách, Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn kinh tế của MTTQVN, người từng nhiều năm làm hiệu trưởng Trường đại học Kinh tế quốc dân, nghe ông phân tích về nguyên nhân của hai cơn “địa chấn” kinh tế này.

Có thời kỳ ta tự lừa dối mình

* Thưa ông, người ta cứ bảo trước đây trong nền kinh tế kế hoạch không có lạm phát. Điều này có đúng không?

- Khi ấy, mọi thứ đều đi vào kế hoạch, giá cả cũng kế hoạch, mớ rau bao nhiêu, cân gạo bao nhiêu... đều do nhà nước quy định. Chúng ta thường tự hào là nền kinh tế XHCN không có lạm phát nhưng thực ra đấy là tự lừa dối mình thôi.

Nền kinh tế kế hoạch vẫn tồn tại song song hai thị trường: Một là thị trường của nhà nước, thị trường quốc doanh. Hai là thị trường của những người buôn bán tự do, chủ yếu là tiểu thương. Chỉ số giá cả nhiều năm không có sự biến động ở khu vực thị trường có tổ chức nhưng trên thị trường tự do vẫn tăng. Nghiên cứu trên thị trường tự do cho thấy chỉ số giá năm 1964 là 100 thì năm 1966 là 131, năm 1967 là 182... Như vậy là vẫn có lạm phát.

* Và đến khi đổi mới, chúng ta đã phải trả giá rất đắt cho “sự tự lừa dối” ấy?

- Đúng vậy! Giai đoạn 1986-1988, khi bắt đầu đổi mới thì chỉ số lạm phát bùng lên kinh khủng. Nếu tính chỉ số giá năm 1980 là một thì đến năm 1988 nó tăng lên 2.3398 lần. Lạm phát đã đẩy đất nước vào một cuộc khủng hoảng toàn diện và trầm trọng.

* Thưa ông, nguyên nhân của lạm phát trong thời kỳ này là gì?

- Đơn giản thôi! Nhà nước quy định giá cả, coi như không có lạm phát. Nhưng thực tế là lạm phát ngầm. Ví dụ, một bó rau lẽ ra 100 đồng thì khi lên kế hoạch “ông” quy định có 50 đồng, chỉ bằng một nửa giá trị thực. Trong khi trên thị trường tự do nó vẫn tăng giá. Lạm phát ngầm nó dồn nén lại. Đến lúc nhà nước không quy định giá nữa thì nó bung lên. Đó mới là giá trị thực của nó.

Nguyên nhân thứ hai quan trọng hơn là lúc đó nhà nước luôn mất cân đối về ngân sách. Cứ mất cân đối bao nhiêu thì lại in tiền bấy nhiêu. Mà in tiền ra thì nhất định là lạm phát, vì năng lực sản xuất yếu, hàng có chừng ấy mà anh cứ in tiền ồ ạt ra thì giá phải tăng. Bội chi ngân sách hàng năm ở giai đoạn này là rất lớn.

Phóng to

GS-TS Vũ Đình Bách

* Tại sao lúc đó ta phải in tiền nhiều như thế, có sai lầm gì trong chính sách điều hành không?

- Lúc đó muốn chi cái gì thì cứ phải in tiền thôi. Nền kinh tế bao cấp thường được điều hành theo tư tưởng chủ quan, nghĩ là muốn làm cái gì thì được cái đó. Tất nhiên nó cũng có khách quan là nhu cầu chi tiêu rất cấp thiết. Đó cũng là giai đoạn mười năm sau chiến tranh, chúng ta bị cắt giảm hết các nguồn viện trợ mà năng lực sản xuất trong nước thì thấp kém.

Lạm phát hiện nay rất phức tạp

* Thưa ông, chúng ta đã bước qua lạm phát như thế nào, nó để lại bài học gì?

- Thứ nhất là từ năm 1992, Chính phủ đã quyết định không in thêm tiền nữa, thắt chặt chính sách tiền tệ. Thứ hai là đã đẩy mạnh sản xuất bằng một loạt chính sách như khẳng định vai trò của kinh tế tư nhân, kinh tế nhiều thành phần...

Đó là hai bài học nhưng tôi cũng lưu ý rằng bây giờ xử lý tiền tệ khó hơn ngày xưa nhiều. Vì ngày xưa chỉ xử lý vấn đề tiền tệ trong nước thôi, bây giờ là bên ngoài người ta đầu tư vào, Việt kiều gửi tiền về... Cả cái khối ấy rất khó kiểm soát. Trước kia đẩy mạnh sản xuất thì chỉ là một chiều, bây giờ nói đẩy mạnh sản xuất thì phải tính là đẩy mạnh vào đâu cho có hiệu quả trong một nền kinh tế toàn cầu.

* Nhiều chuyên gia cho rằng lạm phát hiện nay có nguyên nhân chủ yếu từ tiền tệ?

* Ông từng nói lạm phát lần này là một cơ hội để cải cách? - Thứ nhất, lạm phát lần này là dịp thử thách Chính phủ trong quản lý vĩ mô nền kinh tế. Lạm phát lần này diễn biến hết sức phức tạp, chúng ta lại chưa có nhiều kinh nghiệm quản lý kinh tế thị trường. Cho nên đưa ra giải pháp gì thì phải tính toán kỹ. Thứ hai là qua đây phải xem lại mô hình của chúng ta. Ví dụ như câu chuyện các tập đoàn hay việc tổ chức lại ngân hàng như thế nào. Đây cũng là lần đầu tiên sau hơn hai mươi năm đổi mới, chúng ta nên ngồi lại rút kinh nghiệm về mô hình tổ chức, điều chỉnh nó phù hợp với xu thế chung.

- Một trong những nguyên nhân của lạm phát là hiệu quả của nền kinh tế kém trong khi hấp thụ một lượng vốn quá lớn. 22 tỷ USD vốn đầu tư nước ngoài đổ vào trong năm 2007, chiếm gần 30% GDP là con số rất lớn. Đấy là chưa kể lượng tiền kiều bào gửi về 5-6 tỷ USD, phần lớn tiền này đem vào tiêu dùng. Từ năm 2005-2007, cung tiền tăng 135% nhưng GDP chỉ tăng có 27%, tức là tiền tăng nhiều nhưng sản lượng hàng hóa tăng ít thì dĩ nhiên là nó đẻ ra lạm phát.

* Nhìn ở góc độ tiền tệ, vấn đề lạm phát cần được giải quyết thế nào?

- Ai cũng nói được là phải thắt chặt cung tiền. Về mặt lý thuyết là thế nhưng khi đi vào cụ thể thì rất khó khăn và phức tạp. Ví dụ như khi nước ngoài đầu tư vào thì đồng ngoại tệ không được mua bán tự do trong nước.

Muốn mua bán phải đổi ra tiền Việt Nam, cho nên Ngân hàng nhà nước phải bung tiền ra mua USD. Điều này đồng nghĩa với việc lượng tiền đồng bung ra thị trường rất nhiều sẽ gây ra lạm phát. Nhưng nếu không mua USD thì giá nội tệ sẽ cao, ảnh hưởng xấu đến xuất khẩu, “anh” xuất khẩu sẽ chết.

Ở các nước, thông thường nếu mua ngoại tệ vào nhiều thì người ta sẽ đồng thời bán trái phiếu ra để thu nội tệ. Đây là việc ngân hàng trung ương phải tính toán hàng ngày. Trong khi ở ta Ngân hàng nhà nước muốn bán trái phiếu ra thì phải xin Chính phủ, Chính phủ phải trình Quốc hội, có khi đến hàng năm sau chưa chắc đã bán được. Cho nên khâu tổ chức của mình cũng là chưa phù hợp với kinh tế thị trường.

Đấy là tôi chỉ dẫn chứng một ví dụ, trong khi hiện nay chúng ta có hàng tá nguyên nhân dẫn đến lạm phát, mỗi nguyên nhân như thế cần một giải pháp khác nhau nhưng nếu không tính toán kỹ thì giải pháp này sẽ triệt tiêu giải pháp kia.

Các tập đoàn “đá lộn sân”

* Các chuyên gia cũng cho rằng Chính phủ đã vội vàng thành lập các tập đoàn kinh tế và các tập đoàn đó chưa đi đúng quỹ đạo?

- Nhiều tập đoàn không lo việc của mình mà lại lo việc của người khác, đầu tư theo kiểu mỳ ăn liền, chụp giật. Điện không lo điện mà lại lo việc của bưu chính viễn thông, ngân hàng và những việc khác thì hiệu quả kém là chắc. Tôi nhớ chuyện năm ngoái ngành điện đòi tăng giá, lúc đó ở MTTQ tôi phản đối.

“Ông” điện nói thiếu tiền, thế mà đến lúc khảo sát thì thấy rằng lương của “ông” thuộc loại cao nhất, “ông” còn có tiền đem đầu tư vào cái khác. Hơn nữa, trên thế giới chưa có trường hợp nào nhà đầu tư đòi tăng giá để lấy tiền của dân đầu tư. Nhà kinh doanh muốn đầu tư phải đi vay chứ sao lại đòi nâng giá hàng lên để lấy tiền đầu tư? Rõ ràng là “ông” chỉ vụ lợi thôi!

* Như vậy, ông không ủng hộ xu hướng thành lập các tập đoàn?

+ Tôi không phản đối xu hướng tập đoàn. Vấn đề là làm thế nào để các tập đoàn phải hết sức minh bạch, loại trừ việc bắt tay với các nhóm lợi ích trong nhà nước. Bài học ở Hàn Quốc, Thái Lan và một số nước châu Á cho thấy sẽ hết sức nguy hiểm khi các tập đoàn móc ngoặc với nhau khống chế nền kinh tế. Cứ để một tập đoàn làm mọi thứ thì nó muốn nâng giá thế nào chẳng được, nó lỗ lãi làm sao có ai biết được đâu. Bất cứ chính sách gì mà kìm hãm sự cạnh tranh trong cơ chế thị trường thì đều ảnh hưởng đến nền kinh tế.

Quan điểm của tôi là nhà nước nắm công cụ chủ đạo chứ không phải để các tập đoàn nắm kinh tế chủ đạo. Nhà nước chủ đạo về chính sách để tạo ra sự công bằng, minh bạch và hiệu quả.

* Vâng, xin cảm ơn ông!