Sách vừa ra mắt với tranh bìa của Đỗ Trung Quân - Ảnh: L.Điền

Mà tất cả là hiện thực cuộc sống, là dòng chảy đương đại đang tràn qua tất cả người dân. Tác giả bằng độ nhạy của nghề báo đã bắt nhịp được từng vấn đề, cộng với tấm lòng tha thiết với cuộc đời nên tự đặt mình vào cái thế “không dừng lại ở mức độ phản ánh mà ngẫm về nguyên nhân sâu xa… và trong chừng mực nào đó luận bàn về phương hướng để vượt qua”.

Nói vậy nhưng ngòi bút của nhà báo “ngẫm” được “sâu xa” đến đâu vốn nhiều khi không phải chỉ do bàn tay người cầm bút. Nhà báo Đoàn Khắc Xuyên có cách tiếp cận độc đáo về mỗi vấn đề, và chính cách tiếp cận là khởi đầu để ngòi bút “luận chuyện” có xa được đến đâu. Như với chuyện sách thiếu nhi in hình cờ Trung Quốc, tác giả tiếp cận từ hướng… câu chuyện Tình nghĩa giáo khoa thư của Sơn Nam. Vậy mà vừa có duyên vừa có lý.

Sau khi dẫn lại đoạn kể chuyện phái viên báo Chim Trời đi đòi nợ tiền báo của độc giả tận miệt xa xôi là ấp Cà Bây Ngọp vùng Rạch Giá, rồi thuật lại cái đêm anh phái viên tòa báo và anh độc giả nằm bên nhau ôn lại những câu chuyện đã học trong Quốc văn giáo khoa thư, đến lượt ý kiến của Đoàn Khắc Xuyên: “Trong Quốc văn giáo khoa thư xuất bản từ đầu thế kỷ trước dưới thời Pháp thuộc cũng như trong Tình nghĩa giáo khoa thư của Sơn Nam xuất bản vào giữa thế kỷ, không hề có bóng dáng lá cờ Tổ quốc. Có chăng là “cò trắng phất cờ như đón người khách lạ” trong trích đoạn trên. Ấy vậy mà mỗi hình ảnh, mỗi chi tiết trong cả cuốn sách giáo khoa lẫn truyện ngắn đề cập đến cuốn sách ấy ở thế kỷ trước đều thắm đượm tình quê hương, nghĩa đồng bào, tưởng như đâu cũng thấy lá cờ của quê hương đất nước”. Ý nghĩa đích thực để giáo dục tinh thần yêu nước, nhận thức về đồng bào, Tổ quốc phải là những câu chữ đánh động lòng người, chứ không nhất thiết phải bằng hình ảnh lá cờ để đến nỗi sách in lộn cờ như các vị làm sách đang bao biện.

Hay như trong chủ đề những tắc trách thuộc khu vực hành chính công, tác giả dẫn chữ public servant và civil servant để tường minh cái nghĩa công bộc của dân, rồi ông dẫn hàng loạt những ưu tư từ các hệ lụy do cán bộ không làm đúng, làm đủ trách nhiệm; không có năng lực đảm đương công việc, tất cả hậu quả đều đổ xuống người dân gánh chịu. Tác giả viết những dòng đau đáu: “Có cảm giác như các công bộc của dân đang ngủ hay đang bận lo việc gì khác mà bỏ quên trách nhiệm và nhà nước và người dân giao phó. Trong số họ chắc nhiều người cũng đang thi đua học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Nhưng thay vì soi rọi vào công việc làm và trách nhiệm công bộc của mình, có lẽ họ chỉ tầm chương trích cú hoặc trả nợ cho xong”.

Và điều còn đáng quý hơn là sau bao lần trực tiếp “trôi lăn” trong thực trạng như vậy, tác giả Đoàn Khắc Xuyên còn ấp ủ giấc mơ được ông mượn lời của Trịnh Công Sơn gọi là “dựng lại người”, dù chỉ bằng cách đánh động xã hội qua trang viết.

(*) Dựng lại người, tập tạp bút của Đoàn Khắc Xuyên, NXB Trẻ ấn hành quý I-2014.